‘Je kunt geen water schenken uit een lege kan.’ Het is een van die metaforen uit coachingsland. Zorg eerst goed voor jezelf, voordat je anderen helpt. Klinkt logisch. Maar logisch is niet altijd waar.
Wat als er nooit een lege kan was? Wat als de hele metafoor is gebaseerd op een vergissing in hoe we onszelf en de wereld begrijpen?
De lege kan veronderstelt een individu dat vooraf bestaat en dat, net als een koffiebeker, bijgevuld moet worden. Maar waar komt die scheiding vandaan? Wie heeft ons wijsgemaakt dat er zoiets is als een ‘zelf’ dat op zichzelf staat? Het is een erfenis van het Westerse individualisme, een hardnekkige fictie die we keer op keer blijven herhalen, alsof we zonder dat beeld verloren zouden zijn.
Wat als je geen ‘kan’ bent? Wat als je water bent? Geen vaste vorm, maar beweging, interactie, stroming? Water is nooit ‘leeg’ of ‘vol’, het is altijd onderweg, verdampt, condenseert, druppelt, vloeit.
Misschien is zorg niet iets wat je hebt, maar iets wat door je heen beweegt, afhankelijk van waar je je bevindt in het grotere veld van relaties.
Neem een moeder en een baby. De baby huilt, de moeder is moe. Volgens de lege-kan-logica zou ze eerst moeten ‘bijtanken’ voordat ze troost kan geven.
Maar zorg werkt niet zo. Troost ontstaat in de interactie, niet als een sequentieel proces. De baby huilt, de moeder reageert, het lichaam ontspant, er komt een ritme in het ademen, een zacht gewieg. Niet ‘eerst vullen, dan schenken’, maar samen een nieuw evenwicht vinden in de beweging.
Dit geldt ook voor werk, voor relaties, voor samen leven. Niemand is een losse eenheid die zich moet ‘opladen’ voordat er iets gedeeld kan worden. Er is alleen intra-actie: een voortdurende wisselwerking waarin zorg, energie, aandacht en betekenis samen ontstaan.
Oke, zeg je me dan misschien, maar je hebt toch ook de uitspraak: “Zet eerst je eigen zuurstofmasker op, voordat je anderen helpt.” Dit is inderdaad een klassieker in de wereld van zelfzorg en coaching. Helder, overtuigend, zelfs letterlijk onderbouwd door de instructies van stewardessen. Eerst jij ademen, dan pas de ander…
Maar deze metafoor neemt ook iets aan dat niet klopt: dat zorg iets is wat eerst bij jou moet gebeuren, en pas daarna bij een ander. Dat er een volgorde is, een hiërarchie.
Maar zorg is geen lineaire transactie. Het is niet ‘eerst ik, dan jij’. Het is een constante beweging tussen wezens, lichamen, ademhalingen.
Denk aan hoe we elkaar kalmeren. Dat doen we door aanraking, door het ritme van een lichaam naast het jouwe dat rustig ademt en zo jou de weg wijst naar meer kalmte. Zorg is nooit een eenrichtingsweg.
Overleven is niet individueel. Het is collectief. Geen eerst-ik-dan-jij. Alleen een ritmische beweging waarin we samen bestaan. En dat is ook hoe jij je energie kan leren bijvullen. In het moment zelf.
Dus misschien is de vraag: Hoe beweeg ik mee met de stroom?
De illusie van de lege kan
