Als hoogsensitiviteit en hoogbegaafdheid niet waren ontdekt door psychologen, maar door een filosoof die op zoek ging naar wat het fundamenteel betekend om mens te zijn, dan zouden sensitieve mensen niet gezien worden als afwijkend of ziek. Integendeel, zij zouden beschouwd worden als degenen die het beste weerspiegelen wat het betekent om mens te zijn, juist vanwege hun diepe verbinding met de menselijke natuur.
Wanneer we de menselijke natuur bijvoorbeeld beschouwen vanuit Cicero’s filosofie1, kunnen we HSP (hoogsensitieve personen) en sensitieve HB’ers (hoogbegaafden) zien als versterkte uitdrukkingen van fundamentele menselijke eigenschappen. Deze mensen weerspiegelen op een diepere manier de natuurlijke neigingen van de mens, niet als afwijkend, maar juist als een versterking van wat het betekent om mens te zijn.
Versterkte morele eigenschap
Elk levend wezen, inclusief de mens, de natuurlijke drang heeft om zichzelf te beschermen en schadelijke elementen te vermijden. Dit is geen kwetsbaarheid, maar een verfijnde uitdrukking van de menselijke natuur om welzijn te waarborgen. Hoogsensitieve mensen reageren sneller op hun omgeving, wat kan worden geïnterpreteerd als een verhoogde alertheid voor potentiële gevaren of veranderingen. Juist het vermogen om diep geraakt te worden door emoties en om complexere sociale situaties intens te ervaren, kan worden gezien als een morele kracht in plaats van een zwakte. Het is een verfijnde uitdrukking van het natuurlijke instinct om welzijn te waarborgen, zowel voor zichzelf als de gemeenschap (in brede zin) waar zij toe behoren. Deze mensen, met hun scherpzinnigheid en vermogen om complexe verbanden te leggen, kunnen vaak potentiële problemen in de toekomst voorzien, wat hen in staat stelt om proactief te handelen in plaats van reactief, wat in lijn is met Cicero’s idee dat de mens zich onderscheidt door inzicht in verleden en toekomst.
Gemeenschapszin en zorgen voor anderen
De menselijke rede, ofwel het feit dat we na kunnen denken over verleden en toekomst, stelt de mens in staat stelt om gemeenschappen te vormen en zorg te dragen voor anderen, wat een van de belangrijkste aspecten van onze sociale natuur is. HSP’s hebben een sterke gevoeligheid voor de emoties en behoeften van anderen. In plaats van dit te zien als een overgevoeligheid, kunnen we het interpreteren als een versterkte manifestatie van Cicero’s idee van gemeenschapszin. Deze mensen voelen een diepere verantwoordelijkheid voor de zorg en het welzijn van de mensen om hen heen, wat hun betrokkenheid bij de samenleving vergroot. Hun gevoeligheid stelt hen tevens in staat om op een dieper niveau na te denken over menselijke interacties, waardoor ze in staat zijn om ethische, rechtvaardige en gemeenschapsgerichte keuzes te maken. Dit kan worden gezien als een meer intense uitdrukking van Cicero’s idee dat de mens van nature geneigd is om zich te verenigen en de zorg voor anderen op zich te nemen.
Waarheidsliefde en intellectueel streven
Het zoeken naar waarheid wordt door Cicero benadrukt als een typisch menselijke eigenschap. Sterker nog; dit verlangen naar kennis en inzicht is volgens hem één van de vier fundamentele deugden. Hierbij worden sensitieve mensen geholpen. Uit onderzoek2 blijkt dat het brein van HSP’ers bij diverse taken meer oplicht onder een MRI scanner, wat maakt dat zij de informatie die zij uit hun zintuigen binnenkrijgen én informatie vanuit hun eigen conclusies daarover diepgaander verwerken. Hoogbegaafde mensen worden door veel hedendaagse wetenschappers onder andere gekenmerkt door hun diepe intellectuele nieuwsgierigheid, een aangeboren drang om te leren en te begrijpen. Vanuit de filosofie van Cicero zouden we dit kunnen beschouwen als een versterkte vorm van waarheidsliefde. In zijn artikel beschrijft hij dat ‘dit verlangen naar waarheid gaat vaak gepaard met een onafhankelijkheidsdrang. Een natuurlijk begaafd persoon wil alleen gehoorzamen aan voorschriften die nuttig en rechtvaardig zijn, en negeert onnodige of willekeurige regels. Grootmoedigheid en een zekere minachting voor alledaagse menselijke aangelegenheden vloeien voort uit dit verlangen naar waarheid.’ Ik denk dat veel opvoeders en leraren van deze kinderen dit gedrag kunnen beamen, maar we dienen het dus niet te zien als problematisch, de moed die hiervoor nodig is, is een grote deugd welke de mensheid kan dienen.
Moreel gevoel en de verfijnde gevoeligheid voor orde
De mens heeft een uniek gevoel voor schoonheid. We zijn in staat om harmonie te herkennen in de wereld om ons heen, en dit geeft ons een dieper begrip van orde in ons handelen en beslissingen. Dit gevoel voor balans zorgt ervoor dat we niet zomaar impulsief handelen, maar ons laten leiden door wat goed en passend is. Op deze manier ontstaat het morele goede als een combinatie van schoonheid, standvastigheid en orde, wat de basis vormt voor ons handelen. We stemmen ons handelen dus automatisch af op wat goed en passend is, zelfs als niemand het opmerkt. Degenen die door hun diepe gevoeligheid voor subtiele details en harmonieën in hun omgeving, een verfijnd gevoel hebben voor wat moreel goed is zijn zich hier vaak ook sterk bewust van. Hun sterke waarnemingsvermogen stelt hen in staat om op een dieper niveau de schoonheid en harmonie in de wereld te waarderen, en deze in hun handelen te integreren. Hun gevoeligheid is geen zwakte, maar een verhoogde gevoeligheid voor morele schoonheid en orde, die hen helpt om op een dieper niveau in harmonie te handelen met Cicero’s ideaal van deugdzame zelfbeheersing en matigheid.
Maar zijn sensitieve mensen niet juist kwetsbaarder in de moderne samenleving?
Ik begrijp als je nu zegt ‘leuk Xandra, ik volg je. Maar die verhoogde gevoeligheid en intellectuele prikkeling bij HSP en HB kan in de praktijk wel leiden tot overprikkeling, burn-out en stress. En als we ze niet helpen dan worden die problemen niet opgelost. Dus ik zou het toch als kwetsbaarheid willen zien, eerder dan als een versterkte manifestatie van menselijke natuur.’
En ik snap wat je dan wil zeggen. Vanuit dit perspectief zouden HSP’s en HB’s juist moeite hebben om zich aan te passen aan de eisen van de samenleving, wat hen minder geschikt maakt om te functioneren in een wereld vol prikkels en verwachtingen. Maar wellicht mogen we het omdraaien. Kan het zo zijn dat de uitdagingen waarmee sensitieve mensen geconfronteerd worden, niet voortkomen uit hun natuur, maar uit de aard van de moderne samenleving zelf? Als we Cicero’s visie op de menselijke natuur geloven dan moeten we sensitieve mensen niet helpen om zich aan te passen aan een niet-gunstige omgeving. We zouden hen mogen zien als een verfijning van de menselijke natuur, die ons uit eerste hand kunnen vertellen waar het mis (dreigt) te gaan. De moeilijkheden waarmee zij te maken krijgen, komen niet voort uit hun natuur, maar uit een samenleving die vaak niet meer in harmonie is met de fundamentele principes van het mens-zijn. Juist door hun gevoeligheid zijn gevoelige mensen in staat om de dissonantie in de samenleving sneller op te merken, wat hen in staat stelt om anderen te helpen om een evenwichtiger en moreel verantwoord leven te leiden.
Conclusie
Als HSP en HB door een filosoof waren ontdekt in plaats van door psychologen, zouden zij niet als afwijkingen of problemen worden gezien. In plaats daarvan zouden zij worden beschouwd als mensen die op een diepere en fundamentelere manier de essentie van mens-zijn belichamen. Hun verhoogde gevoeligheid, intellectuele nieuwsgierigheid en empathie weerspiegelen onze menselijke aard en in plaats van te worden gezien als kwetsbaar, zouden wij ze als maatschappij wellicht kunnen beschouwen als degenen die het meest in harmonie zijn met de natuurlijke principes van onze menselijke natuur. Sensitieve mensen zijn geen zwakke schakels, maar belangrijke gidsen voor een wereld die haar morele koers wil hervinden.
- Cicero, Marcus Tullius. De Officiis. Trans. by Walter Miller. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1913 ↩︎
- Acevedo, Bianca P., Elaine N. Aron, Arthur Aron, Matthew D. Sangster, Niall Collins, and Lucy L. Brown. “The Highly Sensitive Brain: An fMRI Study of Sensory Processing Sensitivity and Response to Others’ Emotions.” Brain and Behavior 4 (2014): 580-594. //
Jagiellowicz, Juliane, Xu Xu, Arthur Aron, Elaine Aron, Guangwen Cao, Tengfei Feng, and Xuchu Weng. “The Trait of Sensory Processing Sensitivity and Neural Responses to Changes in Visual Scenes.” Social Cognitive and Affective Neuroscience 6 (2011): 38-47. ↩︎
