Je stapt een ruimte binnen waar je niemand kent. Een werkplek, een cursus, een onbekend café. Je voelt hoe je lichaam zich onmiddellijk aanpast. Misschien adem je dieper in, ontspant iets in je houding. Misschien voel je juist een lichte spanning in je schouders, een subtiele aarzeling in je beweging. Zonder dat je ervoor koos, neem je een wat meer afwachtende houding aan.
Niet omdat je daar bewust voor besloot. Niet omdat je rationeel overweegt hoe je je hier het beste kunt gedragen. Maar omdat je lichaam de situatie al voor je ‘leest’, lang voordat je er woorden aan geeft.
En nu denk je misschien: Ja, dat herken ik. Dat komt door herinneringen. Dingen die je hebt meegemaakt en die je als het ware met je meedraagt, waardoor je een ruimte op een bepaalde manier interpreteert.
Maar dat is niet wat ik zeg.
Of in ieder geval niet waar ik in deze blog naartoe wil.
Het verschil tussen herinneringen en een agential cut (waar ik het over heb) is subtiel, maar essentieel. Ik zal het stap voor stap uitleggen. Herinneringen, dat weet je wel, zijn mentale of lichamelijke sporen van wat je eerder hebt meegemaakt. Ze ‘bestaan’ als het ware in jou, opgeslagen in je brein en lichaam. Herinneringen als concept horen bij hoe we meestal naar ‘onszelf’ en ‘onze identiteit’ kijken.
Maar een agential cut is niet iets wat ‘bestaat’ of wordt opgeslagen in onze rugzak. Het is een proces wat in het moment plaatsvindt. Het is de manier waarop de werkelijkheid zich op een bepaalde manier ‘knipt’ en ordent, waardoor bepaalde aspecten op de voorgrond komen en andere verdwijnen. Het werkt dus samen met je voorspellende brein. Je dénkt dat er iets gaat gebeuren en dus helpt het je om de wereld op een bepaalde manier te gaan zien. Hoe dat is kan elke keer verschillen.
Je kunt het zo zien dat herinneringen altijd inhoud hebben. Ze bevatten details uit het verleden, je kunt ze oproepen. Een agential cut is iets anders. Het is een proces. De agential cut bepaalt welke herinneringen, sensaties en betekenissen in dit moment actief worden en welke niet.
Je brein en lichaam maken dus geen bewuste selectie, maar de manier waarop de realiteit zich op dat moment configureert, bepaalt welke herinneringen mogelijk worden en welke buiten beeld blijven.
Waar komt een agential cut vandaan?
De herkomst van de term is het makkelijkste uit te leggen. Die is afkomstig van Karen Barad, een natuurkundige en filosofe die quantum theorie op onze sociale werkelijkheid toepast. Nu ja, zij heeft het specifiek over de toepassing in wetenschappelijk onderzoek. Ik trek het graag naar een wat breder kader. Want dit gaat ons allemaal aan.
Inhoudelijk is een agential cut lastiger uit te leggen, maar ik ga het proberen.
Het woord “agential” in agential cut komt van “agency”, wat in de filosofie verwijst naar het vermogen om te handelen en iets te laten gebeuren. Maar Karen Barad gebruikt “agential” niet in de klassieke zin van een individu dat handelt. Zij gelooft namelijk niet in ’twee mensen die elkaar ontmoeten in een situaties’ maar dat uit de situatie zelf als het ware ontstaat hoe jij op dat moment bent (wie ooit heeft meegemaakt anders te zijn in het werk, bij vrienden of bij je ouders weet wat ik bedoel).
In traditionele opvattingen van agency (zoals in de psychologie of sociologie) is agency iets wat een persoon of entiteit heeft. Barad kantelt dat idee. Voor haar is agency niet iets dat iemand bezit, maar iets wat ontstaat in intra-actie.
Het woord ‘cut’ in agential cut verwijst naar de manier waarop we de wereld gaan zien. Ook dit herken je uit ervaring. Als je honger hebt zien verse broodjes bij de bakker er onweerstaanbaarder uit dan wanneer je met volle buik gaat winkelen. De ‘cut’, is een snede waardoor we aandacht hebben voor het ene en minder voor het andere of waardoor we het ene aantrekkelijker vinden dan het andere. De ‘cut’ maakt dat de wereld zelf ineens niet meer neutraal lijkt als het ware. Daar kies jij niet voor, maar dat ontstaat in het moment.
Kort gezegd: niet jij maakt de cut, en ook niet de ander, de cut ontstaat in het samenspel van alles wat er gebeurt. Een agential cut ontstaat niet ‘in jou’, niet ‘uit de ander’, en ook niet ‘in je brein’ als een geïsoleerd mechanisme. Het ontstaat in de relatie, in de situatie zelf.
De ander is niet de oorzaak, maar een deelnemer aan het proces. En je hersenen verwerken wat er gebeurt, maar ze ‘besluiten’ niet hoe de werkelijkheid wordt gesneden. Wat er gaande is vind letterlijk tussen jullie plaats. Bijvoorbeeld:
- Je kunt in een gesprek met een oud-klasgenoot ineens wél een herinnering aan een schooldag oproepen, terwijl je daar normaal nooit aan denkt.
- Een geur, een muziekstuk of een bepaalde sfeer kan je iets laten herinneren dat lang ‘verdwenen’ leek.
- Onder stress of angst kun je minder goed bij bepaalde herinneringen, omdat je systeem zich anders organiseert en andere ‘cuts’ maakt.
Wat je je herinnert, wordt dus bepaald door de agential cut die in het moment wordt gemaakt. Dit snijdt de werkelijkheid op een bepaalde manier, waardoor sommige mogelijkheden op de voorgrond treden en andere verdwijnen. De agential cut bepaalt wat jouw ervaring wordt. De keuze over wat op de voorgrond treedt, is niet bewust. Hij ontstaat in het moment door hoe jij en de situatie zich tot elkaar verhouden.
Een herinnering is geen vaststaand gegeven, maar verschijnt of verdwijnt afhankelijk van hoe de agential cut de realiteit snijdt. Wat telt, is hoe de situatie in dit moment de herinnering relevant maakt of juist onzichtbaar laat. En dat heeft iets bevrijdends.
Wat betekent dit voor persoonlijke ontwikkeling?
We denken vaak in termen van groei als een proces van ‘meegenomen lessen’. Je leert moed in de ene situatie, en dat neem je mee naar de volgende. Maar dat is niet hoe het precies werkt. Je neemt niets ‘mee’.
Een plek waar je niet op competentie wordt afgerekend, maakt dat je merkt dat je niet altijd hoeft te presteren. En een omgeving waarin spontaniteit vanzelfsprekend is, maakt dat je ontdekt dat controle niet nodig is. Vaak denken we dat we dan nieuwe vaardigheden hebben geleerd. Dat vragen we ook aan het einde van een cursus; welk gedrag neem je vanaf nu mee?
Maar we kunnen geen ‘moed’ of ‘heelheid’ verzamelen als een voorraadje dat je later kunt inzetten. Je bent geen rugzak vol ervaringen die je overal mee naartoe sleept. Je wordt in het moment wie je kunt zijn op basis van wat daar mogelijk wordt.
Dit opent een radicaal andere manier van kijken naar groei. Je hoeft jezelf niet te ‘ontwikkelen’. Je hoeft je alleen bloot te stellen aan omgevingen die iets anders in je wakker maken. Je hoeft niet harder je best te doen om ‘anders’ te reageren. Je hoeft niet te zoeken naar een oplossing in jezelf. Je hoeft alleen te zien dat er geen vaststaand ‘zelf’ is dat vastzit aan het verleden.
Moed, zelfvertrouwen of spontaniteit zijn geen medailles die je verzamelt en in je binnenzak stopt voor later. Het zijn geen trofeeën die je kunt opstapelen en overal mee naartoe kunt nemen. Je bent niet een verzameling lessen uit het verleden, je ontstaat telkens opnieuw in wat zich aandient. De wereld is geen neutrale achtergrond waar jij doorheen beweegt, het is een voortdurende beweging waarin jij mee verandert.
Er is niks te fixen, niks te ‘meepakken’, niks wat je eerst moet begrijpen voor je verder kunt. Je hoeft alleen maar aanwezig te zijn bij wat hier gebeurt. En daar hoef jij niks voor te doen. Het gebeurt vanzelf!
Hoe lekker is dat?
