“Transcent your ego!” Een spirituele kreet die zo heerlijk eenvoudig klinkt. En het beloofde resultaat ‘jezelf bevrijden van lijden en lichter in het leven staan’ klinkt zo verleidelijk. Maar is het wel zo simpel? In deze blog ga ik dieper in op wat het ego eigenlijk is en hoe je deze zou kunnen overstijgen, mocht je dat toch nog willen na het lezen ervan.
Wanneer we de menselijke psyche proberen te begrijpen, lijkt het ego inderdaad een complex iets. Psychologen hebben reeds tientallen jaren pogingen ondernomen om het ego goed te omschrijven en onze geschiedenis kent vele voorbeelden van leiders (zoals Hitler, Napoleon, Alexander de Grote) die door het ego werden gedreven en ook voorbeelden van individuen (zoals Socrates, Mahatma Gandhi, Janusz Korczak, Etty Hillesum, Dag Hammarskjoeld, Peace Pilgrim, Nelson Mandela, Bishop Tutu, Martin Luther King Jr. en nog veel meer) die hun hogere doelen boven hun verlangen naar erkenning stelden.
Je ego is je zelfbeeld.
Het zijn de gedachten en gevoelens waarvan jij denkt dat ze bij je horen. Het is het totaalplaatje van jezelf waarin je duidelijk hebt ‘hoe je jezelf wilt tonen’ en ‘hoe je niet gezien wilt worden’. Ego is in die zin een concept, een niet bestaand construct. Maar ook al bestaat het niet fysiek, het is wel voelbaar aanwezig. Jouw ego is gebouwd op de aanname dat jij ‘los’ staat van anderen. Als individu het recht moet verwerven ergens bij te horen. Ego is afgescheidenheid. Het is willen bewijzen en bezitten. Zien en gezien worden.
Als mens, als biologisch wezen in deze wereld is het niet mogelijk om los van anderen te staan. Alleen al de kleding die je draagt is door tientallen handen gegaan in het maak- vervoer en opslagproces totdat jij het kocht. En dat is hetzelfde met alle spullen die je bezit. Je lichaam is uit sterrenstof ontstaan. Je eet planten en evt dieren (die ook weer duizenden planten hebben gegeten). Zelfs de lucht die je inademt deel je met anderen. Op ontelbare wijze ben jij met onzichtbare draden verbonden aan al het andere op aarde.
Toch kun je afgescheidenheid ervaren.
Alle gedachten en gevoelens die je hieromtrent hebt kun je het ego noemen. Te veel ego weerhoudt liefde om te stromen. Toch hebben we het wel nodig. Wanneer je me zou vragen wat ik wil drinken en ik reageer niet op ‘ik’ omdat mijn zelfbeeld afwezig is dan krijgen we een ongemakkelijk gesprek over het klompje cellen wat ik stem kan geven en of dit behoefte heeft aan wat vocht. Spreken over ‘ik’ is dus gewoon makkelijk in het sociale verkeer. Het maakt dat je kunt ontdekken of degene tegenover je in het sollicitatiegesprek de juiste talenten heeft voor de job (of de bereidheid een vaardigheid te leren), of iemand dezelfde interesses heeft als jij en mogelijk interessant is om een vriendschap mee aan te knopen. Het helpt ons te navigeren in een wereld waarin diversiteit voor rijkdom en keuze staat.
Ego geeft ons de mogelijkheid om ergens voor te gaan. Het ego geeft ons de kracht om uitdagingen met uithoudingsvermogen en doorzettingsvermogen aan te gaan. Het ego kan ons ook in het onbekende drijven, wat laat zien dat het je moed kan geven. Het ego geeft ons de drive om te willen presteren. Als kind is er niets mis wanneer je zegt ‘mijn vader is sterker dan de jouwe’, maar als regeringsleider een uitspraak doen als ‘onze afweerraketten zijn beter dan de jouwe’ kan als provocatie worden opgepakt. Met alle consequenties van dien.
Een te sterk ego geeft ongemak.
Een te sterk ego geeft ongemak in relatie tot anderen, omdat zelfs als je niets wilt bewijzen en juist altruïstisch helpend bent je daar toch wel iets voor terugverwacht. Het kan ook zijn dat je ego angst in je creëert over wat anderen over jou zullen denken. En tot slot kan het ongemak geven omdat je anderen nodig hebt om je aan te spiegelen. Zonder anderen valt het ego weg, dan ben je niet groter of beter, dan ‘ben’ je alleen maar. Dat is de reden dat mensen met een sterk ontwikkeld ego het lastig vinden om alleen te zijn.
Wanneer jij je natuurlijke zelf bent maakt het niet uit of je iemand om je heen hebt, je bent immers altijd hetzelfde. Het maakt ook niet uit of je wint of verliest, want alleen het proberen of aangaan van iets waar je hart je naartoe dreef gaf al voldoening. Daarom wil je – nadat je een positief beeld hebt opgebouwd van wie je bent – dit ego eigenlijk weer overstijgen. Zoals een rups uiteindelijk een vlinder kan worden. Hiertoe zijn twee wegen beschikbaar voor ons als mens: Het uitbreiden van het ego (expanded ego) of het doorzien van het ego (transparant ego). De eerste is een sterke morele ontwikkeling doormaken. Dit helpt je op een goede manier kunt dealen met de gevoelens en gedachten die bij je ego horen (schaamte, schuld en jaloezie bijvoorbeeld). Bezitterigheid, afkeur, woede, opoffering en hebzucht zijn allemaal met elkaar verbonden. Ze zijn verbonden met het ego. En als je wakker wordt en ziet dat er niets te bewijzen valt en niets te bezitten, lost het ego op. Dat is de tweede weg. Het is steeds dieper gaan inzien dat je ego überhaupt maar een denkbeeld is.
Spirituele manieren om het ego te transcenderen:
- Doe eens gek. De neiging van het ego is om je netjes of gepast te laten gedragen. We wachten tot de pauze tot we naar het toilet gaan en gaan ervan uit dat onze gastheer of gastvrouw ons vraagt wat we willen drinken. Het ego wil niet graag ‘voor gek staan’ of iets doen ‘wat niet hoort’. Kies daarom af en toe een dagdeel waarop je jezelf toestemming geeft om eens gek te doen. Als je anderen kunt laten geloven dat je helemaal gek bent geworden zit je werk erop.
- Wees als een kind. go wil zich goed voorbereiden en presteren, kinderen volgen gewoon wat ze aan het doen zijn, zonder focus op een perfect eindresultaat. Kinderen zijn een beetje als bomen in de natuur. Ze zijn allemaal anders en geen één is helemaal recht. Daarom kan wandelen in de natuur ook zo fijn zijn. Het is oordeelloos. Het omarmt diversiteit. Wil jij als de natuur zijn, wees dan spontaan. Doe eens iets waar niemand (inclusief jijzelf) iets over hoeft te zeggen, gewoon om het ervaren ervan
- Wees creatief. Activiteiten zoals kunst, muziek en schrijven, kunnen je helpen om de diepere, meer authentieke delen van zichzelf aan te boren en de behoefte van het ego aan controle los te laten.
- Word getuige van jezelf. Als je jezelf ziet als een getuige, gescheiden van je denken en de gevoelens die dit oproept, dan kan geen enkele persoon of situatie je aan het wankelen brengen. Het is lastig je te ontspannen wanneer mensen over je oordelen, maar je kunt het leren in coaching, therapie of Inquiry. Glimlach en accepteer het alsof je ‘een vader of moeder’ bent. Een goede ouder heeft geen ego. Wat de kinderen ook zeggen, het wordt geaccepteerd. Zelfs al zouden de kinderen schoppen of slaan, dan worden ze enkel begrenst in gedrag. De ouder betrekt het niet op zichzelf, raakt niet van streek en houdt nog altijd van het kind. Dat kun jij ook bij een ander.
- Embodied leven. Yoga en andere spirituele oefeningen kunnen je helpen om je te concentreren op het huidige moment en verbinding te maken met het innerlijke zelf en innerlijke vrede.
- Tiny acts of kindness. Overstijg je ego en transformeer je leven met simpele daden van aardigheid.
- Beoefen dienstbaarheid en mededogen: Door anderen te helpen en altruïsme te beoefenen, kun je de focus verleggen van het zelf, naar anderen. Ook helpt het je de gehechtheid van het ego aan persoonlijk gewin loslaten.
- Ontmasker je oordelen. Als er wijsheid is, zul je boven elke ego-hik uitstijgen. Een bekrompen neiging, innerlijk gekibbel en oordelen over jezelf of anderen zullen niet weggaan in je leven. Een eerste indruk kun je niet voorkomen (maar als je er goed naar kijkt zul je ontdekken dat het vaak niet kloppend is) en hoe vaak ben je niet begonnen aan een email of sms bericht en heb je jezelf verbeterd onderweg (of het versturen ongedaan gemaakt)? Dit laat zien hoe slecht we zaken soms inschatten. Dat is niet erg, zolang je maar bedacht bent op je eigen onwijsheid en bereid bent jezelf te veranderen onderweg.
- Oefen met zelfcompassie en zelfacceptatie. Het ego gedijt op zelfkritiek en oordeel. Daarom kan het beoefenen van zelfcompassie en zelfacceptatie helpen om de greep van het ego los te laten. Als je struikelt, vergeef je voeten. Als je een typefout maakt, voel dan dat het niet erg is. Lief zijn voor jezelf maakt dat het zich uitbreidt.
- Geef spiritualiteit de ruimte. Wanneer je je bezighoudt met spirituele oefeningen zoals bidden, chanten, het lezen van spirituele teksten of het mediteren op belangrijke waarden kan je helpen verbinding te maken met een liefde die jouw neiging tot controle overstijgt. Het helpt je om een ‘betere persoon’ te worden dan je op dit moment bent.
Dit zijn slechts tien mogelijkheden. Wat voor jou de beste manier is (of manieren zijn) ontdek je door te experimenteren. En omdat het ego overstijgen een levenslange reis kan zijn, is het ook mogelijk dat de manier waarop je dit doet door de jaren heen kan gaan verschuiven. Dat is helemaal oké.
