Volgens het Centraal Planbureau is persoonlijkheid een belangrijke voorspeller van je toekomst. Schoolloopbaan, baankansen, salaris hangen allemaal samen met wie je bent.
En dus, zo zeggen verschillende scholen… moet persoonsvorming meer aandacht krijgen in het onderwijs.
Klinkt best logisch, toch?
Maar wacht even. Persoonlijkheid. Wat bedoelen we daar eigenlijk mee?
Doen we alsof dat een vast ding is? Een soort innerlijke kern die je kunt kneden, verbeteren, optimaliseren? Alsof je een kind gewoon wat extra veerkracht en discipline kunt bijbrengen, en voilà.. succes verzekerd?
Ja, zo lijkt het vaak te werken. Ik weet er alles van. Ik heb maar liefst drie faalangsttrainingen en een sociale vaardigheidstraining gekregen om wat ‘steviger te staan’. Hielp niet. Ik blijf me afstemmen op anderen en het goede doen. Dat is geen gemis, dat is wellicht het grootste goed wat de mensheid heeft.
Dus wellicht is het een valkuil dat we leerlingen extrovert, ondernemend, stevig voor zichzelf opkomend of gedisciplineerd willen maken. Het is namelijk niet dat mensen die deze eigenschappen bezitten succesvol worden. Alsof het wondereigenschappen zijn.
Nee, het is andersom. Het is dat bepaalde structuren juist dat gedrag belonen, erkennen en versterken. En andere eigenschappen gewoonweg niet.
En hier wordt het interessant.
Want als scholen persoonsvorming belangrijk vinden, dan doen ze dat niet in een vacuüm. Ze doen dat altijd binnen een normatief kader. Er is altijd een idee van wat een ‘goede’ persoonlijkheid is.
En raad eens? Die gaat meestal over zelfregulatie, doorzettingsvermogen, productiviteit. Over ‘de juiste mindset’ en ‘persoonlijk leiderschap’. Het gaat niet over spontaniteit. Niet over kwetsbaarheid. Niet over radicale empathie.
Persoonsvorming in het onderwijs is geen vrije ontplooiing. Het is een maatschappelijke aanpassingscursus.
We trainen geen mensen om de wereld te bevragen. We trainen ze om er zo goed mogelijk in te functioneren.
Maar hier is het ding: als succes afhangt van persoonlijkheid, en persoonlijkheid wordt gevormd door de omgeving, dan hebben we het niet over een individuele kwestie. Dan hebben we het over een systeem.
En zolang we blijven doen alsof ‘de sleutel tot succes’ in de persoon zelf ligt, blijven we blind voor welke sleutels er überhaupt in het slot passen.
Dit besef opent een andere weg. Niet hoe maak ik mezelf succesvoller? maar hoe veranderen we de wereld waarin succes wordt bepaald? Niet alleen hoe pas ik me aan? maar hoe zorg ik dat er meer ruimte is voor al die kwaliteiten die niet in de norm passen?
Want als jij ooit bent verteld dat je ‘jezelf moest verbeteren’, kan het zomaar zijn dat je gewoon niet in de juiste mal paste. En als dat voor jou geldt, geldt dat voor duizenden anderen. Misschien is de vraag dus niet hoe worden we betere versies van onszelf? maar hoe zorgen we dat er niet één standaardversie is?
En dát zou pas echte persoonsvorming zijn.
