Carl Gustav Jung, een invloedrijke Zwitserse psychiater en psychoanalyticus, introduceerde het concept van de schaduw als een onderdeel van zijn theorie over de psyche. De schaduw verwijst voor Jung naar de onbewuste aspecten van de persoonlijkheid die we niet herkennen of accepteren van onszelf. Deze aspecten maken deel uit van ons complete zelf, maar worden vaak onderdrukt door het ego.
Deze aspecten die je niet wilt laten zien, kunnen overigens zowel positieve als negatieve eigenschappen omvatten. Zo kan een sensitief persoon die zeer empathisch is, dit willen verbergen omdat hij of zij als te gevoelig wordt gekarakteriseerd of opmerkt dat dit in de maatschappij of het gezin niet gewaardeerd wordt. Een creatief persoon kan meer gestructureerd willen werken omdat hij of zij denkt dat ‘dit is zoals het hoort’, en een intelligent persoon houdt wellicht op met vragen stellen omdat te veel vragen stellen gelijkstaat aan aandacht trekken.
We gaan dan als het ware positievere zaken in het licht zetten waardoor de schaduw ‘kleiner wordt’, zoals je ook hebt wanneer de zon recht boven je staat. Of je verbergt jezelf (dimt het licht) uit angst om bepaalde minder leuke karaktereigenschappen tentoon te spreiden, terwijl je denkt dat niemand hierop zit te wachten. Maar je schaduw is altijd bij je, net als wanneer je in de zon staat. Je kunt springen en schoppen, maar je schaduw blijft bij je, net zoals je ware zelf altijd bij je blijft, hoe goed je het ook probeert te verbergen. Het is al het eigene wat jou ‘jou’ maakt. In het werkelijke leven zien mensen echter niet je schaduw, ze zien ‘je persona’. En dus probeer je in dat wat zij zien het perfecte plaatje te vormen. Je verbergt je rommelige kant, probeert je sensitiviteit te onderdrukken, en houdt je mond als er ‘waarom’-vragen in je opkomen. Alles om maar niet als ‘te’ over te komen.
Je schaduw is dus niet iets slechts; het is je diepste zelf, inclusief creatieve rommelkonterigheid, filosofische betweterigheid en empathische medemenselijkheid. En al die dingen mogen er zijn. Helaas is er een misvatting ontstaan dat de schaduw staat voor onze slechte kant, alsof we van nature slecht zouden zijn, of dat de schaduw staat voor al onze trauma’s. Maar dit is het tegenovergestelde van wat Jung bedoelde. Je schaduw durven omarmen is juist iets heel moois. Het niet omarmen van je schaduw kan namelijk leiden tot een vicieuze cirkel van onbenut potentieel.
Hier is een algemene beschrijving van de cirkel van onbenut potentieel
1. Ontkenning: Wanneer je de schaduw, je verborgen ware zelf, niet accepteert, begin je aspecten van jezelf te ontkennen. Dit kan variëren van het negeren van je ware verlangens en passies, het onderdrukken van kernaspecten van je zijn, tot het niet erkennen van je angsten en onzekerheden.
2. Innerlijk Conflict: Deze ontkenning creëert een innerlijk conflict. Je bewuste ego probeert een bepaald imago in stand te houden, terwijl je schaduw zich steeds meer laat voelen. Dit kan leiden tot gevoelens van onrust, angst en ontevredenheid, inclusief de niet-helpende gedragingen in je leven waarmee je probeert met dit soort gevoelens om te gaan.
3. Verlies van creativiteit: Het constante gevecht om de schaduw te onderdrukken verbruikt veel mentale en emotionele energie. Dit leidt tot een verlies van creativiteit en levensvreugde. Je voelt je uitgeput en oninspirerend.
4. Onbenut potentieel: Doordat je energie en creativiteit verloren gaan, kom je vast te zitten. Je vermijdt kansen en uitdagingen die je zouden kunnen helpen groeien. Dit leidt tot een gevoel van stagnatie en frustratie over het niet bereiken van je volledige potentieel.
De oplossing voor de vicieuze cirkel van onbenut potentieel ligt in het doorbreken ervan zodat je je volledige potentieel kunt benutten.
Hier is een beschrijving van de cirkel van de expressie van potentieel
- Erkenning: Begin met het erkennen van ‘alles dat je niet wilt zijn’. Dit betekent dat je je bewust wordt van de aspecten van jezelf die je hebt onderdrukt of ontkend zodat je uit de illusie kunt stappen dat bepaald gedrag ‘beter’ zou zijn. Dat is o.a. alles waarvan je het naar zou vinden als mensen dat over je zouden zeggen of van je zouden zien. Gedrag an sich is niet goed of slecht, het is contextueel en erkenning is een cruciale eerste stap omdat dit helpt bij het loslaten van de illusie dat bepaald gedrag ‘beter’ is.
- Innerlijke reflectie: Door dieper inzicht in jezelf kun je beseffen dat je innerlijke conflict slechts een weerspiegeling is van je denkprocessen en de aaspecten van je psyche die je daardoor niet laat integreren. Je conflict heeft niets te maken met de werkelijkheid zelf. Hierdoor ontstaat een meer helderheid, waardoor je natuurlijker en evenwichtiger kunt handelen.
- Omarmen van creativiteit: Wanneer je de aard van gedachten begrijpt, komt er ruimte voor creativiteit en een natuurlijker leven. Je ontdekt dan vaak ook dat de delen van jezelf die je het meest vreest of het meest verbergt, eigenlijk krachtige bronnen van creativiteit en waarheid zijn.
- Expressie van potentieel: Door zo te gaan leven komt er meer expressie van álle delen van jezelf. Wat automatisch leidt tot een gevoel van heelheid en eenheid.
Het gaat dus om het dansen met je schaduw, het liefhebben van het geheel dat jij bent. In mijn opleidingen en trainingen moedig ik je daarom aan om delen van jezelf te uiten die je normaal gesproken verborgen houdt. Om lelijk te zijn. Om saai te zijn. Om het niet te weten. Om nare dingen te zeggen. Om ‘te’ te zijn. En daar helemaal oké mee te zijn. Je hoeft hiervoor niets te ‘helen’ want er was niets beschadigd, je was enkel wat stukjes van jezelf vergeten.
In de solo-improvisatie vorm waar ik les in geef – ook wel bekend als fooling – gaan we dieper in op deze aspecten. De vorm nodigt deelnemers uit om diverse rollen en karakters aan te nemen, die we maskers kunnen noemen. Hierbij is er geen ruimte voor zelfsensuur tijdens het spel, omdat dat de spontane creativiteit zou belemmeren. Juist in deze vrijheid vindt verschillende innerlijke delen van jezelf terug. Of, zoals ik het wel eens zeg: “Spelen kan een magische transformatie teweegbrengen, waarin je vermeende zwakheden je grootste troeven worden.”
