Politieke ellende, zorgdruk, overvolle jeugdzorg, uitputting van de aarde. Het lijkt alsof de systemen om ons heen elke dag meer uit elkaar vallen. Maar wat nu als het systeem niet stuk is? Wat als het precies zo werkt als het ooit is opgezet, maar niet voor de doelen die we vandaag nastreven?
Misschien is het tijd om die doelen zelf opnieuw ter discussie te stellen.
Neem parlementaire onschendbaarheid. Ooit bedoeld om oppositie mogelijk te maken, om ruimte te geven aan scherpe kritiek op de gevestigde orde. Inmiddels zien we hoe deze vrijheid gebruikt wordt als podium om te scoren, om grof of beschuldigend uit te halen zonder consequenties. We kunnen ons afvragen of deze regel nog werkt waarvoor hij ooit bedoeld was.
Er is sowieso iets vreemds in onze omgang met besluitvorming. We zeggen dat we willen luisteren, zorgvuldig willen zijn. Maar intussen krijgt vooral degene spreektijd die het snelst weet wat hij wil. We horen wie spreekt met overtuiging, niet wie nog zoekt naar woorden voor iets wat buiten de lijntjes valt. We horen geen mensen die een onderbuikgevoel proberen te verwoorden, of die nog niet precies kunnen aanwijzen wat er wringt. Terwijl juist dat soort stemmen de complexiteit van een situatie kunnen dragen en misschien tot betere keuzes zouden leiden.
Ook in zorg en onderwijs zeggen we dat we de mens willen zien achter het gedrag, het kind achter de klacht. Maar zelfs als daar tijd voor is, schieten we toch snel terug in individuele oplossingen. Een leefstijladvies, een therapietraject, iets waarmee deze persoon weer even verder kan. En we missen dat het gedrag of de klacht voortkwam uit een samenloop van systemische omstandigheden. Waar één iemand misschien baat bij heeft, blijven duizenden anderen onzichtbaar in de kou staan.
Dit alles is geen stijlkwestie. Het is een structuurlogica. We proberen problemen op te lossen met het denken dat die problemen zelf heeft voortgebracht. En dus blijven we in kringetjes draaien.
Sensitiviteit is daarin geen luxe. Het is een vorm van intelligentie. Een manier van weten die registreert wat degene met de meeste macht het liefst buiten beeld wil houden. Maar is de ongemakkelijke waarheid gevonden, dan is er één hefboom die alles in beweging kan zetten, zoals Meadows ons zei: het denken over het systeem zelf.
Dat geldt voor onze organisaties. Voor ons onderwijs. Voor onze politieke cultuur. Maar ook voor onszelf.
Want als we niet ontdekken hoe we denken, dan blijft alles bij het oude. Ook als het anders lijkt.
Systeemdenken
