We leren dat zekerheid een deugd is. Dat weten beter is dan zoeken. Dat besluiten nemen, knopen doorhakken en kaders stellen tekenen zijn van volwassenheid, van professionaliteit, van leiderschap. Maar wat als dat niet waar is? Wat als twijfel niet een zwakte is om te overwinnen, maar juist een kracht die onze diepste vorm van wijsheid ontsluit?
In het onderwijs, in de jeugdzorg en in de ggz, overal eigenlijk waar mensen met mensen werken, wordt twijfel vaak gezien als risico. Alsof niet-weten gevaarlijk is. Alsof het gebrek aan onmiddellijke antwoorden betekent dat we falen.
Maar onder die druk van zekerheid verdwijnt iets essentieels: het vermogen om werkelijk te luisteren. Om ruimte te maken voor wat zich nog niet aandient. Om niet alleen jezelf, maar ook de ander, en zelfs het moment zélf serieus te nemen.
Twijfel is geen afwezigheid van weten. Twijfel is het zintuig waarmee we afstemmen op wat zich tussen ons vormt.
Twijfel leeft namelijk in de ontmoeting. Als een docent aarzelt bij het strikt volgen van een lesplan omdat hij voelt dat een leerling iets anders nodig heeft, dan is dat twijfel. Als een hulpverlener niet meteen een diagnose plakt, maar eerst blijft luisteren naar de klanken tussen de woorden, dan is dat twijfel. En het is juist goed dat ze dat doen!
Tegelijkertijd is twijfel lastig in systemen die meten, toetsen, verantwoorden. Je kunt geen KPI’s plakken op een open vraag. Je kunt geen resultaten voorspellen als je echt ruimte laat voor wat nog mag ontstaan.
En dus leren we twijfels te maskeren. We leren protocollen volgen als een harnas tegen niet-weten. We leren dat een ‘professioneel antwoord’ altijd sneller en steviger moet klinken dan de vragen die eronder zinderen. Maar onder die druk wordt de praktijk leeg. Wie niet meer durft te twijfelen, durft niet meer echt aanwezig te zijn.
Dat is de prijs die we hebben betaald voor de verlichting. De rede. Het verkiezen van vooraf beredeneren boven in het moment voelen. Echte pedagogiek, echte zorg, echt samen leven begint niet bij het vooraf bedenken. Het begint bij beschikbaar zijn in het moment.
Het begint bij het uithouden van onzekerheid. Bij het toelaten dat anderen je perspectief kunnen verschuiven. Bij het besef dat wijsheid niet in jou huist, en niet in mij, maar tussen ons.
Twijfel is niet het einde van weten. Twijfel is het begin van relationele wijsheid: het vermogen om te leven in een wereld die zich voortdurend aan ons ontvouwt, niet volgens plan, niet volgens controle, maar volgens de trage logica van ontmoeting.
Misschien moeten we daarom niet leren om twijfels weg te nemen. Misschien moeten we leren twijfel te eren.
Als teken dat we nog geraakt kunnen worden. Als bewijs dat we nog leven. Als poort naar menselijkheid.
