Ik sta nogal wat tijd op het podium, kijk naar anderen wanneer ze spelen, krijg les en begeleid sessies. Wat me opvalt is dat ik vaak mensen dingen hoor zeggen als: ‘Was ik niet te saai?’ of ‘ik vind mezelf niet zo goed’ of ‘heb ik wel de juiste keuzes gemaakt?’
Logische vragen, zo lijkt het althans, voor iemand die zich zorgen maakt over de mening van anderen over hun performance. En hoewel er tijden waren dat mijn hart al bijna uit mijn keel klopte als ik er alleen al aan dacht dat ik dadelijk ‘aan de beurt was’, gebeurde er de laatste jaren iets anders in mij. Iets dat ik steeds minder gerijmd kreeg met de setting van ‘publiek’ en ‘speler’. Totdat ik me afgelopen week ineens enkele zaken besefte, alles logisch in elkaar viel en splinternieuw aanbod het levenslicht zag.
Het zit zo:
Ergens, jaren geleden, toen ik kennis maakte met clownerie en improvisatie begon ik dit in te zetten voor mezelf om wijs te worden uit de chaos in mijn hoofd. Had ik gedurende een workshop geleerd hoe ik een tandenborstel kon ‘laten praten’ met een geheel eigen karakter, dan zocht ik de dagen erna innerlijk naar mijn poetstante, drammer of perfectionist en maakte er ook zo’n typetje van. Door mijn innerlijke delen te gaan belichamen kreeg ik er een andere band mee. Werden ze ineens aandoenlijk koddig of minder streng. Dit hielp me milder naar mijn gedachten te kijken.
Hoe meer ik daarnaast leerde over drama en scenes creëren, des te meer ik ook innerlijk de confrontatie opzocht. Dat zit zo: een scène zou al snel saai worden wanneer iedereen altijd alleen maar vriendelijk naar elkaar is en dus spettert de emotie geregeld van het toneel of het scherm af. Ik leerde in mijn theaterlessen niet alleen problemen op te zoeken maar ook hoe een scène zich kan ontwikkelen, dat gevoelens kunnen veranderen en personages kunnen leren. Soms komt er in het verhaal namelijk een creatieve wending waardoor alles anders wordt. Deze kennis nam ik mee in mijn eigen speelwerk, wanneer ik twee innerlijke types tegenover elkaar zette en een solo-improvisatie ermee maakte.
De tweedeling wordt groter
Vanuit een impuls, iets wat ik zie, hoor, denk of voel gaan spelen en maar kijken wat er ontstaat. Solo impro op het diepste niveau. Inmiddels is dat zelfs wat ik het liefste doe, omdat spelen met mijn innerlijke wereld een toevoeging biedt aan de dagelijkse realiteit, me verder helpt in mijn ontwikkeling en zorgt voor de nodige lol om mezelf. De afgelopen jaren leerde ik ook de meerwaarde kennen van anderen die daarbij zijn en naar me kijken (daarover later meer).
Van mijn vroegere angst om in de belangstelling te staan is op die momenten weinig over. Kom ik echter in een setting waarbij ‘performance’ meespeelt dan is het gevoel van angst gelijk weer terug. Dan sta ik bibberend de trainer aan te kijken, volg ik met puppy oogjes de aanwijzingen op, speel mezelf voorbij in een streven het goed te doen of vloek een keer (meestal intern maar soms ook hardop) omdat ik het gevoel heb dat ik niet authentiek heb kunnen spelen en teveel werd geregisseerd.
Het verschil tussen beide staten begon zo groot te worden dat ik er niet meer omheen kon. Waarom werden improvisatievormen gericht op het vermaak van de toeschouwer steeds meer een struggle voor me? En waarom zijn er andere workshops waarin ik juist steeds meer kan ontspannen? Beleeft iedereen ditzelfde verschil wanneer ze op het podium staan? Waarom wel of niet? En is er eigenlijk verschil in ‘hoe je publiek bent’? Wat ligt er allemaal achter deze beleving verborgen?
Positieve desintegratie
Zoals altijd vond ik de antwoorden op mijn vragen in de dagen nadat ik ze gesteld (en weer losgelaten) had. Het eerste antwoord vormde zich uit de positieve desintegratie theorie van Kazimierz Dąbrowski. Ik ben al lang met deze theorie bekend maar las er weer over nadat ik een blog van mijn oude naar mijn huidige website verplaatst had. Dabrowski heeft het over persoonlijke ontwikkeling en geeft aan dat mensen een interne struggle ervaren wanneer ze oude patronen in zichzelf ontmantelen (omdat ze niet meer werken) en nieuwe ontwikkelen die meer dienstbaar zijn aan de persoon die ze willen worden. Overigens verwierp hij het idee dat hogere ontwikkelingen op lagere gebouwd zijn, in zijn ogen was er voor geavanceerde ontwikkeling eerst een afbraak nodig van lagere psychologische structuren.
Dąbrowski was van mening dat levenskeuzes moeten worden gemaakt met het besef van iemands emotionele reacties op een situatie en niet alleen op basis van een rationele en intellectuele basis. Daarnaast gaf hij aan dat het belangrijk was om voor het waarnemen van de werkelijkheid een ‘multilevel’ kijk op het leven nodig was. De perceptie op de werkelijkheid is dan gebaseerd op het brede spectrum van het leven; van de laagste, meest primitieve aspecten tot de hoogste en meest ontwikkelde aspecten. Dit zodat een persoon verder kan gaan dan (innerlijke en uiterlijke) conflicten vanuit automatische stimulus/ responsacties en meer gelijkwaardige keuzes kan laten ontstaan.
In dit proces herken ik zowel de gespeelde werkelijkheid van het toneel, wat een representatie kan zijn van wat tussen mensen of in onze eigen geest plaatsvindt. En ik herken ook mijn motivatie te doen wat ik doe, mezelf ‘vrijspelen’ noem ik dat. Zodat ik daarna mijn weg kan vervolgen met meer zelfkennis zodat ik bewuster kan kiezen voor de persoon die ik wil zijn zonder me tegen te laten houden door gevoelens van schuld, teleurstelling, zelftwijfel, mislukking en schaamte.
Holding space
Ik besef me daarmee ook dat ik het echt alleen maar speel voor mezelf. Wanneer ik mijn binnenwereld open hoef ik niemand te vermaken. Maar dat wil overigens niet zeggen dat ik niet dankbaar ben voor degenen die toekijken. Wanneer ik hier alleen in worstel voelt het minder tastbaar, alsof ik er elk moment uit kan stappen als ik niet meer wil. Juist wanneer er toeschouwers zijn voelt het consistenter, meer een tastbaar geheel. Bovendien helpt de aanwezigheid van toeschouwers om de context beter te begrijpen omdat je het zicht van de ander meeneemt in de blik op wat je doet. Hierbij mag voor hen soms een ontwikkelingsaspect wat meer benadrukt of uitgelegd worden, waardoor je hier zelf ook weer beter zicht op krijgt en dit letterlijk ‘kunt plaatsen’.
Wanneer de binnenwereld gespeeld wordt kun je dus niet echt spreken van ‘publiek’. Het zijn eerder toeschouwers. Guardian angels. Gate Keepers. Wachter aan de rand van het onbekende die je kunnen helpen naar de uitweg mocht je verdwalen onderweg. Dat doet me denken aan het begrip ‘Holding Space’. Om het begrip te verduidelijken geef ik je eerst aan wat het allemaal niet is. Holding Space is niet zomaar je mening geven. Het is niet iemands probleem willen oplossen. Het is niet sturen op een gewenst resultaat of een vaststaande uitkomst. Het is geen ‘wijze raad’ of aanwijzingen geven…
Maar wat is het dan wel? Je zou kunnen zeggen dat ‘Holding Space’ gaat over een basishouding, een manier waarop we samen kunnen zijn en een setting creëren waarin de aanwezigen helemaal present kunnen ZIJN in het huidige moment. Vanuit deze openheid kun je vervolgens ten behoeve van jezelf of anderen aan de slag en in gesprek komen. Daarmee is Holding Space dan ook goed inzetbaar in zowel het bedrijfsleven als in pedagogische situaties. Of in mijn geval… in het geval van autopsychotherapie, waarbij je jezelf gaat coachen op het toneel. Het enige wat er nodig is voor Holding Space is het creëren van (rand)voorwaarden om de aanwezige(n) zijn, haar of hun ding te laten doen. Zodat ze zelf tot inzichten en oplossingen komen.
Heather Plett zegt erover: Holding space is er simpelweg ‘zijn’ voor iemand. Het is aanwezig zijn bij het proces van de ander zonder te proberen de uitkomst te beïnvloeden. Het is, ongeacht wat de ander meemaakt of doormaakt aanwezig kunnen zijn zonder je oordeel over hen uit te spreken of jouw eigen verhaal op de ander te projecteren. Je kunt het zien als een soort ‘kom’ die je vasthoudt. Sommige mensen transformeren zo sterk dat ze als het ware de binnenkant van hun kom vervangen. Jij houdt daarin de buitenkant vast, maar bemoeit je niet te veel met het innerlijke werk. Het is als het ware er echt proberen te zijn voor de ander te zijn op een manier die ondersteunend is voor de innerlijke reis die de ander maakt.
Op het toneel wil dat dus zeggen dat tijdens een intuïtieve solo-impro alles er mag zijn en alles oké is. Je hoeft immers niemand in het publiek te vermaken. Eerder zijn zij er om jouw proces mogelijk te maken. Vanuit een mindset die veiligheid en openheid creert en stimuleert ga je aan wat er aangegaan mag worden, wat veel dieper gaat dan een taak- of doelgerichte vraag. Dat vraagt zelfcompassie voor de speler die door het moment van ongemak, complexiteit, verwarring of vaagheid mag gaan, voordat er helderheid komt in de dynamieken die meespelen in de innerlijke processen. Maar wanneer dit lukt, het ongemak lang genoeg verduurt wordt kan er een bijzondere ‘flow’ ontstaat die aan de basis ligt van verandering.
Who is fooling who?
Al deze zaken ‘wist’ ik verstandelijk natuurlijk al. Maar gevoelsmatig waren ze nog niet in elkaar geklikt. Tot afgelopen week de kwartjes vielen. De radartjes op volle toeren draaiden. Ik zo enthousiast raakte door deze nieuwe ontdekkingen dat ik mijn website opende en mijn nieuwe programma in aanbouw nog eens bekeek. Om vervolgens nogmaals achterover te stuiteren…. Ik had dit alles al benoemd! Erbij geschreven dat deelnemers hun innerlijke stemmen (gedachten en/of gevoelens) zouden verkennen als goede vrienden. De lege ruimte biedt kans aan de toeschouwers om er als spaceholder voor je te zijn. Samen met jou je innerlijke reis te ervaren en liefdevol de ruimte open te houden voor jouw groei en ontwikkeling.
Holy smoke! Het stónd er al. Mijn onderbewuste wist dit al (zoals mijn onderbewuste altijd al weet wat de volgende stap is nog voordat ik hem heb gezet). Ik blijk mezelf in het ontwikkelen van nieuw aanbod net zo hard te kunnen verrassen als ik doe op het toneel. En ik voel nog sterker nu dat ik dit met anderen wil delen. Omdat het podium veel meer biedt dan ruimte voor performance. Je kunt er al jouw innerlijke delen tot uiting laten komen. Claim jouw ruimte voor zelfreflectie via zelfexpressie. Voor grootse verhalen. Voor authenticiteit. Voor alle kanten van jezelf. Totdat je je herinnert wie je je werkelijk bent. Je jezelf volledig kunt laten zien. En niemand je meer kan ontkennen!
De mens worden die je wilt zijn noemt Dąbrowski dat. En dat is natuurlijk ook wat ik mag (blijven) doen. Wil ik iets nieuws brengen in de wereld dan mag ik mijn eigen pad steeds verder vormgeven, waarbij ik dankbaar gebruik mag maken van de kennis en kunde die reeds in de wereld is en ‘mag bedanken’ voor wat niet voldoende bij mijn ontwikkelingspad past. Concreet betekent dat voor mij dat ik mag aangeven bij mijn theaterdocenten dat ik hun lessen niet voor het verbeteren van mijn performance volg en daarom ook geen behoefte heb aan feedback daarop. Scheelt me veel energie, die ik dan weer kan gebruiken voor het verder vormgeven van wat ik te doen heb. Want daar laat ik je graag kennis mee maken!
Vanaf 2023 geef ik Playful Inquiry, waarbij je het vrije podium gebruikt om jezelf beter te leren kennen. Je kunt een basistraining volgen, in een doorgaande leergroep plaatsnemen of zelfs live komen spelen (dan heb je meer tijd). Wil je je binnenwereld speels onderzoeken? Durf je jouw sociale maskers te laten vallen? En is online voor jou wel een lekker medium? Dan is dit jouw programma. Lees hier meer.
