Bén jij hoogsensitief of héb je deze eigenschap? Die vraag komt vaak in me op wanneer ik met mensen spreek over hun hooggevoelige kinderen of hun eigen overexcitabilities. Vaak kijken mensen me dan even verbaasd aan, het hoofd wat schuin en met een afwachtende blik. Alsof ze ervan uitgaan dat ik mezelf eerst ga toelichten. Lang wist ik niet hoe ik de woorden kon vinden om te vertellen wat ik bedoelde wat vaak leidde tot onduidelijkheid voor mij en m’n gesprekspartner.
Maar sinds ik het boek las van Don Miquel Ruiz ‘de vijf niveau’s van gehechtheid’ heb ik woorden om uit te leggen wat ik bedoel. Het bied me een leidraad om te begrijpen hoe we onze geloofsstructuren hebben ontwikkeld en hoe we deze kunnen evalueren of zelfs veranderen. Want als mij één ding duidelijk is geworden in al deze jaren dat ik me bezighoudt met hsp, met ‘anders zijn’ en ‘de neiging om alles wat anders is te labellen’ dan is het dit: Als we het leven vertalen in plaats van beleven, dan missen we het leven zelf. Zelfkennis mag een hulpmiddel worden om ons door het leven te leiden. Nooit een beperking van onszelf of een uitsluiting van de ander.
Ruiz definieert vijf niveaus van gehechtheid en nodigt ons uit om onze vrijheid terug te winnen door ons bewust te worden van onze overtuigingen. De niveau’s waarover hij spreekt zijn: het authentieke zelf, voorkeur, identiteit, internalisatie en fanatisme.
Niveau één: Het Authentieke Zelf
Het eerste niveau van gehechtheid vertegenwoordigt het authentieke zelf, de potentie die we bezitten vanaf de geboorte. Zoals onze ouders in ons zagen toen we een baby waren; een wezen met het vermogen alles te worden en te doen in het leven wat we maar wilden. Dit niveau weerspiegelt onze ware essentie. Het enige wat ons van een ander scheidt is het gezichtspunt vanwaaruit we kijken; samen vormen we een geheel.
Niveau twee: Voorkeur
Op het tweede niveau van gehechtheid zijn we ons nog steeds bewust van ons Authentieke Zelf. Op dit niveau kunnen we meebewegen met wat is. Of het nu betekent dat we een rol spelen (zoals een kind tijdens het spelen een politieagent of juf kan zijn) of in een beleving opgaan omdat we er zo van genieten. Maar altijd beseffen we ons dat wat we doen en wat we ervaren losstaat van wie we zijn.
Niveau drie: Identiteit
We hebben de behoefte om de dingen die in het leven op ons pad komen te beschrijven en te begrijpen. Vanuit kennis verschaft identiteit ons het fundamentele zelfgevoel waardoor we onze plaats in de wereld kunnen innemen. Door onze identiteit kunnen we onszelf en anderen identificeren, herkennen en ons met hen verbinden (zeker degenen die ‘hetzelfde zijn’). Het geeft als het ware een richtlijn om met onszelf en anderen om te gaan. Maar deze kennis kan een masker worden wat ons van het gewaar-zijn van het Authentieke Zelf vervaagt.
Niveau vier: Internalisatie
Het vierde niveau van gehechtheid, internalisatie, beschrijft een mate van gehechtheid aan kennis, waarbij onze identiteit het model wordt waarmee we onszelf accepteren en ook hoe we denken dat het leven geleefd dient te worden. De eigen wil is als het ware onderworpen aan de noodzaak om alles in het keurslijf van het identiteitslabel te laten vallen.
Niveau vijf: Fanatisme
Niveau vijf, Fanatisme, beschrijft een niet flexibele gehechtheid aan kennis met een intolerantie van tegengestelde opvattingen. Het wordt gedreven door de behoefte om ergens honderd procent in te geloven. En alles wat deze overtuiging tegenspreekt of ter discussie stelt, is een directe bedreiging. Een fanaticus zal de overtuiging ten koste van alles verdedigen vanuit een extreme vorm van voorwaardelijke liefde voor zichzelf en anderen.
Op het eerste niveau, het Authentieke Zelf, zou hoogsensitiviteit niets anders zijn dan een gezichtspunt of uitingsvorm. Het is niet goed, niet slecht, niet scheppend of behoudend. Het is, zoals alle verschillen er zijn in deze wereld. Zoals voetbal verschilt van korfbal, een bord van een kommetje. En jij bent niets anders dan de waarnemer van deze verschillen welke tezamen zo nodig zijn de wereld een fijne plek te maken.
Op het tweede niveau van Voorkeur maak ik even een uitstapje om het te verduidelijken. Denk eens aan iemand die de voorkeur heeft om veganistisch te eten. Wanneer deze persoon dit doet vanuit een wens het goede voor zichzelf te doen dan is het enkel een voorkeur en hangt de eigenwaarde er dus niet van af. Deze persoon hoeft zich dan ook niet per definitie te ‘definiëren’ als veganiste. En omdat de eigen identiteit er niet vanaf hangt maakt bv een keer een ijsje op een zomerse dag ook niets uit.
Zouden we hoogsensitiviteit zo bezien dan maakt het dat we perspectief kunnen nemen op onze keuzes. Niet doen wat anderen doen, niet je leven inrichten zoals het ‘normaal’ is in onze Westerse wereld, maar je eigen keuzes maken op basis van waar jij je goed bij voelt. Wetende dat anderen andere keuzes maken. Het leven mag geleefd worden vanuit onvoorwaardelijke liefde voor jezelf.
Identiteit herkent zichzelf in de ander. Zoals hoogbegaafden elkaar lijken te ruiken van grote afstand zo herkennen we ook hoogsensitiviteit in elkaar. Het is deze herkenning en erkenning die het moment van ontmoeting tot een bijzondere ervaring maakt. Maar we zijn meer dan enkel dit kenmerk. Iemand draagt een naam, is ergens geboren, heeft een specifieke politieke voorkeur, een achtergrond qua studie en werk. Het is de opsomming van al deze factoren die iemand maakt tot wie hij of zij is.
De kans bestaat dat de identiteit te groot meegedragen gaat worden door het leven. Dat je wie je bent internaliseert. Dit kun je vergelijken met een voetbalfan die niet enkel tijdens de wedstrijd voor zijn club is en door een rollercoaster aan emoties gaat maar na de wedstrijd nog dagenlang de trots of de nederlaag met zich meedraagt alsof hij zelf speler is in het team.
Het is in dit vierde niveau, de internalisatie, waar we alles dat we denken, voelen, ervaren of doen gaan verklaren vanuit onze persoonlijkheid. Er is een noodzaak aan tips en oplossingen waarbij we deze ‘voorwaarden’ als richtingaanwijzers gebruiken. Maar ook (en vooral!) om onszelf al dan niet te aanvaarden. Het is hier waar de hoogsensitieve persoon bijvoorbeeld continue probeert overprikkeling te voorkomen door steeds meer rust te nemen zonder te beseffen dat er wellicht ook stress door onderprikkeling zou kunnen spelen.
Op het vijfde niveau Fanatisme zou de veganiste moeder zijn geworden en tegen haar zoon zeggen ‘wij zijn veganisten, en als jij wat anders wilt eten dan ga je maar ergens anders wonen’. Of het is de voetbalfanaat die 365 dagen per jaar zijn voorkeur voor de club uitdraagt en van zijn vrouw zou scheiden wanneer deze voor een andere club zou zijn. Het is de fanaticus die de wereld bestormd met boodschappen als ‘wij zijn nu eenmaal hsp en daar moet maar eens rekening mee gehouden worden’ of ‘hsp is een talent. En daar mag veel meer waardering voor zijn’. Je begrijpt uit deze voorbeelden waarschijnlijk ook dat zelfs vanuit hetzelfde identiteitslabel mensen in een andere vorm van fanatisme terecht kunnen komen.
Maar de waarde van kennis over hoogsensitiviteit is nooit bedoeld om te identificeren. Het is bedoeld om meer naar je ware natuur te leven. Het is daar waar het leven vrij voelt, flexibiliteit mogelijk is en mildheid voor jezelf en anderen kan floreren. De grote vraag is – op het gebied van hsp net zo goed als op alle andere gebieden, van sport tot politiek en godsdienst – …. Gebruik jij de kennis die je hebt, of gebruikt kennis jou?
“Liefde accepteert onszelf zoals we zijn, met al onze tekortkomingen en ons steeds veranderende geloofssysteem. Jij bent niets anders dan wie je bent. Je bent niet de persoon die je een jaar geleden was. Je bent niet de persoon in een jaar. Je bent nooit de persoon die je denkt dat je bent. Dat ben je gewoon, en dat moet genoeg zijn. ‘- don Miguel Ruiz Jr.
