Hoe onschuldig spelen ook voor je voelde als kind, je werkte ondertussen wel aan hele specifieke vaardigheden. Je vormde je hersenen, ontdekte hoe de wereld werkte en leerde ondertussen vaardigheden als communiceren en samenwerken. Ook voor volwassenen heeft spelen zin. Het is stressverlagend, opent je geest, laat je voorbij de beperkingen van je conditioneringen gaan en maakt je flexibeler in het zoeken naar ongekende mogelijkheden. Of anders gezegd: playfulness is de beste manier om te leven en werken in de onzekere, complexe en snel veranderende wereld waarin we leven. Wat aan de ene kant klinkt als tijdverdrijf, kinderachtige lichtzinnigheid of een onnodige bezigheid is aan de andere kant exact hetgeen wat ons juist beter in onze dagelijkse volwassen taken maakt. Dat is geen paradox, dat is de magie!
Op dit moment ervaren we het allemaal… de wereld is ongrijpbaar geworden. Wat vorige week nog ‘normaal’ was is volgende week wellicht verleden tijd. Ineens zien we onze regering geconfronteerd met beslissingen die ongelofelijk complex zijn en horen we hoe zij in onzekerheid moeten handelen. Maar ook in de eigen keuken of woonkamer zien we het terug. Hoe vind je structuur in dagen die structuurloos worden? Mag je nu nog wel familieleden helpen met zorg of opvang van de kinderen of kun je het beter niet doen. Hoe doe je boodschappen in de wetenschap dat je mogelijk ziek wordt en dan twee weken in zelf-quarantaire mag maar we ook niet mogen hamsteren? Hoe praat je op een hoopvolle manier met je kinderen over de zorgen die je hebt, over de oudere mensen die je kent, de zieken, de ondernemers die wellicht niet langer voor zichzelf kunnen zorgen?
In zakelijke artikelen en wetenschappelijke literatuur zagen we al jaren de oproep om te leren omgaan met dat wat de grootste uitdaging voor de nabije toekomst wordt genoemd: verdergaand dan zelfzorg, zelfmanagement en zelfkennis wordt er verwezen naar een toenemend onvermogen de wereld om ons heen te begrijpen en te dealen met de dingen die op ons afkomen. Hoe deal je als bedrijf, ondernemer of werknemer – als mens eigenlijk – met de onzekerheid, snelle veranderingen, complexiteit en ambiguïteit die continue op je af lijken te komen? Oftewel: hoe leer je leven, leren en werken in een VUCA wereld?
VUCA is een acroniem. Het staat voor Volatile, Uncertain, Complex en Ambiguous.
– Volatile – vluchtigheid – heeft een duidelijke visie nodig
– Uncertainty – onzekerheid – heeft begrip van de context nodig
– Complexity – complexiteit – heeft helderheid nodig
– Ambiguity – dubbelzinnigheid – heeft duidelijke communicatie en kritisch denken nodig
Hoewel deze vier theoretisch te scheiden zijn zal de praktijk uitwijzen dat ze hand in hand gaan. In een complexe en vluchtige wereld wordt voorspellen wat de dag van morgen gaat brengen lastiger en daarmee wordt hij ook onzekerder. Toch helpt het om de termen een beetje uit elkaar te trekken om ze zo beter te begrijpen én actie te ondernemen daar waar het nodig is.
Volatile – vluchtigheid – heeft een duidelijke visie nodig
Alles wat vluchtig en beweeglijk is, wordt volatiel genoemd. Het verwijst naar de snelheid waarmee een industrie verandert, de vluchtigheid van een chemische stof, schommelende aandelen of het feit dat vanaf half maart 2020 half Nederland ineens thuiswerkt en de scholen dicht zijn, terwijl daarvoor gedacht werd dat dit in onze samenleving een onmogelijke actie was die we in ons leven nooit mee zouden maken.
Hoe vluchtiger de wereld, hoe sneller en meer dingen er veranderen. Dat wisten we wel, maar het werd met het coronavirus ineens erg duidelijk voor de hele wereldbevolking. Hoe daarmee om te gaan? Wel, dat is vrij simpel: met een eenduidige en duidelijke visie. Dit betekent dat je op eenvoudige en begrijpelijke manier duidelijk maakt – voor jezelf en anderen – wat de richting is die je in wilt. Hoe daar te komen mag onduidelijk zijn en onderweg aangepast worden. Zolang de stip op de horizon maar niet uit het oog verloren wordt. Met kaders waarbinnen te sturen. Kant-en-klare plannen (oftewel SMART doelen) zijn niet erg werkzaam in een volatiele wereld, want hoe ga je dan immers om met onverwachte problemen?
Wat wel werkt? Sturen op waarden, weten wie je wilt zijn of waar je als bedrijf, gemeenschap of community voor wilt gaan. Zorg voor helderheid en duidelijkheid middels een goed begrijpelijke visie. Het lef om te stralen noem ik dat. Het is het benutten van alle innerlijke vaardigheden die je hebt, doen waar je goed in bent en werken vanuit die kracht terwijl je dit ook in anderen naar boven haalt. Ik vul dit graag aan met ‘gebruik de talenten waar jij blij van wordt’. Zo leef, leer en werk je niet enkel vanuit een duidelijke visie maar word je er ook gelukkiger van. Zelfs in lastige tijden.
Ga vanuit een duidelijke visie op zoek naar wat werkt. Durf trial en error in te zetten door telkens om te kijken of wat je doet je in de juiste richting brengt. Zo kun je ook snel bijsturen en aanpassen. Zet geld opzij voor momenten dat je jezelf de ruimte wilt gunnen, zet in op talentontwikkeling en leven lang leren.
Uncertainty – onzekerheid – heeft begrip van de context nodig
Wanneer we niet goed kunnen voorspellen wat het effect of de impact van onze acties gaat zijn in de toekomst, hebben we te maken met onzekerheid. We staan zelf als het ware niet aan het stuur van ons leven. Of we ervaren dat we simpelweg te weinig kennis hebben van alle mogelijke veranderingen in de wereld om ons heen, dat we er voldoende op voorbereid zijn. Je weet dat er zaken veranderen in de wereld om je heen, van een virus dat zich verspreidt over de wereld tot een concurrent die een vergelijkbaar aanbod gaat aanbieden, maar je weet niet exact te voorspellen wat er vervolgens met jou gebeurt. Daardoor is het onmogelijk om je voor te bereiden, de juiste maatregelen te nemen of op een ‘goede manier’ op zaken te kunnen inspelen.
Kon je je in een volatiele (vluchtige) wereld nog voorbereiden door geld te sparen, een verzekering af te sluiten of in te zetten op talentontwikkeling, door de onzekerheidsfactor is dat nu onmogelijk. Denk maar aan volledige bedrijfstakken die afhankelijk van de maatschappij overbodig of overvraagd worden. In een onzekere wereld is het dus met name van belang dat je (nieuwe) gegevens gaat verzamelen, delen en interpreteren. Hoe zou de maatschappij er over een aantal decennia voor staan? En wat is er nodig zodat jij in een onzekere omgeving óók blijft staan? In algemene zin kunnen we zeggen: hoe onzekerder de wereld, des te onvoorspelbaarder deze is.
Onzekerheid heeft een grote connectie naar de wereld waar je in leeft buiten de eerste kleine sociale groep. Denk niet aan je gezin, je team of je dorp, maar aan je dorp, provincie of bedrijfstak. Kijk naar hoe zaken groeien en ontstaan, neem een voorbeeld aan ‘het natuurlijke’. Bio-empathie helpt om omgevingssignalen te duiden. Om je voor te bereiden op een onzekere wereld is het nodig om voorgevoelens en intuïtief opgepikte signalen te delen. Openheid is hierin een belangrijke voorwaarde. Daarnaast mogen dilemma’s omgedraaid worden naar uitdagingen en kansen. Hoe kun je met de mogelijke verandering de toekomst nóg beter maken?
Complexity – complexiteit – heeft helderheid nodig
Complexiteit verwijst naar de mate van complexiteit van systemen en situaties, met veel onderling verbonden en afhankelijke factoren die moeilijk te begrijpen en te beheersen zijn. In een complexe wereld met veel onderlinge relaties en variabelen is het lastig om directe oorzaak-gevolgrelaties te zien en te voorspellen wat de uitkomst van bepaalde acties zal zijn. Daarom is het belangrijk om helderheid te creëren in complexe situaties. Dit kan bereikt worden door het versimpelen van processen, het stellen van duidelijke doelen en het communiceren van heldere verwachtingen. In teams en organisaties kan dit betekenen dat je werkt aan het verbeteren van de communicatie, het stimuleren van samenwerking en het delen van kennis. Ook is het essentieel om te blijven leren en je aan te passen, zowel op individueel als op organisatorisch niveau. Dit helpt om te anticiperen op veranderingen en beter om te gaan met complexe uitdagingen. Flexibiliteit en veerkracht zijn belangrijke eigenschappen om te ontwikkelen in een complexe wereld.
Daarnaast is het nuttig om complexe problemen op te delen in kleinere, beheersbare stukken. Hoe complexer de wereld, hoe moeilijker het is om te analyseren. Maak het dus simpel. Door kleinere problemen afzonderlijk aan te pakken, wordt de algehele complexiteit verminderd en wordt het gemakkelijker om vooruitgang te boeken. Dit kan betekenen dat je projecten opsplitst in fasen, doelen in subdoelen of teams organiseert rond specifieke taken of verantwoordelijkheden.
Een andere manier om helderheid te creëren in complexe situaties is door het gebruik van visualisatie- en hulpmiddelen. Grafieken, diagrammen en andere visuele hulpmiddelen kunnen helpen om complexe informatie te verduidelijken en patronen of trends te identificeren die anders moeilijk te herkennen zijn. Doordat je overzicht creëert breng je kalmte. Dit kan leiden tot betere besluitvorming en effectievere probleemoplossing.
Ten slotte is het belangrijk om een cultuur van openheid en transparantie te bevorderen. Maak, ondersteun en koester sociale netwerken. Dit houdt in dat je informatie deelt, eerlijk bent over uitdagingen en openstaat voor feedback. Door een open en transparante cultuur te creëren, moedig je mensen aan om samen te werken, ideeën en inzichten te delen en gezamenlijk problemen aan te pakken. Dit kan leiden tot een beter begrip van complexe situaties en een grotere kans op succes bij het navigeren door deze uitdagingen.
Ambiguity – dubbelzinnigheid – heeft duidelijke communicatie en kritisch denken nodig
Ambiguïteit (Ambiguity) verwijst naar een gebrek aan duidelijkheid over hoe iets moet worden geïnterpreteerd. Een situatie is dubbelzinnig, bijvoorbeeld wanneer informatie onvolledig is, tegenspreekt of te onnauwkeurig is om duidelijke conclusies te trekken. Meer in het algemeen verwijst het naar wazigheid en vaagheid in ideeën en terminologie. Hoe meer ambigu de wereld, hoe moeilijker het is om te interpreteren. Om effectief om te gaan met ambiguïteit, is het belangrijk om besluitvaardigheid en aanpassingsvermogen te ontwikkelen. Besluitvaardigheid helpt om snel en effectief beslissingen te nemen, zelfs in situaties waarin informatie onduidelijk of onvolledig is. Aanpassingsvermogen stelt je in staat om flexibel te zijn en je aan te passen aan veranderende omstandigheden, zelfs als de uitkomsten onzeker zijn.
In een wereld vol ambiguïteit is het belangrijk om informatie op een heldere en transparante manier te communiceren, zodat anderen de essentie ervan kunnen begrijpen en erop kunnen reageren. Duidelijke communicatie helpt bij het verminderen van misverstanden en vergroot het vertrouwen tussen teamleden en stakeholders. In een ambiguïteitrijke omgeving past een nonduale leiderschapsstijl die gericht is op samenwerking, open communicatie en het stimuleren van innovatie. Co-leiderschap, gedeeld leiderschap en verbinding maken met anderen zijn cruciaal om samen te werken en gezamenlijk doelen te bereiken. Het is belangrijk om ruimte te geven aan verschillende perspectieven en ideeën, en om een omgeving te creëren waarin mensen zich veilig voelen om hun inzichten te delen, ook al zijn ze misschien onzeker of onvolledig.
Wees je bewust van de valkuil waarbij degene die het hardst roept in een onzekere tijd, als de wijze expert wordt gezien. Zorg voor zorgvuldige checks in een vroeg stadium en pas zaken aan op basis van de feedback en inzichten van anderen. Kritisch denken is essentieel om dubbelzinnige situaties te analyseren, te beoordelen en te begrijpen. Door kritisch na te denken over de beschikbare informatie en de mogelijke gevolgen van verschillende opties, kunnen individuen en organisaties weloverwogen beslissingen nemen, zelfs in het licht van onzekerheid en tegenstrijdige informatie. Probeer ook te leren vanuit ‘game situaties’. Beleef en verbeeld hetgeen je wil bereiken; ervaar en onderzoek verschillende scenario’s, om zo beter voorbereid te zijn op onverwachte uitkomsten. Dit soort ervaringen kan helpen om creatief en flexibel te denken en om probleemoplossende vaardigheden te ontwikkelen die nuttig zijn in een wereld vol ambiguïteit.
Ter afsluiting
Het antwoord op het navigeren van deze VUCA-wereld schuilt in onze capaciteit om ons aan te passen, te innoveren en veerkrachtig te zijn. Een cruciaal element hierbij is het omarmen van ‘playfulness’, of speelsheid. Door het (her)ontdekken van onze speelse kant, kunnen we onszelf bevrijden van starre denkpatronen en ons openstellen voor nieuwe perspectieven en oplossingen.
Spelen helpt ons om met onzekerheid om te gaan en stelt ons in staat om flexibel en creatief te denken. Het versterkt onze communicatieve vaardigheden en bevordert samenwerking, waardoor we beter in staat zijn om de complexe uitdagingen van onze tijd het hoofd te bieden. Bovendien helpt spelen ons om veerkracht op te bouwen en stress te verminderen, wat bijdraagt aan ons algemeen welzijn en geluk.
Dus, terwijl de wereld om ons heen steeds onvoorspelbaarder en ingewikkelder wordt, is het van groot belang dat we de kunst van het spelen herontdekken en integreren in ons dagelijks leven. Niet alleen zal dit ons helpen om beter om te gaan met de VUCA-wereld waarin we leven, maar het zal ook ons leven verrijken en ons in staat stellen om met meer vreugde en lichtheid door het leven te gaan. Speelsheid is geen onnodige luxe, maar een essentiële vaardigheid om te gedijen in een onzekere, complexe en snel veranderende wereld. Dus laten we de magie van spelen omarmen en ons leven en werk transformeren op een manier die ons helpt om veerkrachtig, innovatief en succesvol te zijn in deze uitdagende tijden.
Verwijzingen:
Bob Johansen ‘Leaders Make the Future: Ten New Leadership Skills for an Uncertain World’
