We horen het geregeld om ons heen, mensen die zeggen ‘ik voel me gestrest’. En wellicht zeggen we het zelf ook weleens. We denken dan te weten wat het precies is. We voelen het immers. Toch is het lastig om aan te geven wat stress precies is. Heb je er wel eens een definitie van proberen te geven? Mogelijk niet. En als je het wel gedaan hebt dan ben je één van de velen. Zelfs wetenschappers zijn het niet helemaal eens erover met elkaar. Dit komt omdat er meerdere aspecten aan stress te onderscheiden zijn, zoals;
- Stressoren; situaties die spanning op kunnen roepen
- Stresservaring; de lichamelijke reactie op spannende, bedreigende of onbekende situaties.
- Stressbeleving; het gevoel het niet meer aan te kunnen of niet alles meer onder controle te hebben.
Als we het zo beschouwen, lijkt het alsof stress enkel negatief is. Maar dat is het niet! Stress heb je nodig om tot leren te komen (door verschillen te detecteren), jezelf in leven te houden (door te reageren op gevaar) en om ongemak te verminderen (door energie-efficiënt te werken). Daarnaast helpt het je om je draagkracht op te rekken zodat je een uitzonderlijke prestatie neer kunt zetten. Zonder stress is er geen sprake van innovatie, vooruitgang, zelfinzicht en zelfontwikkeling. Best positief zou ik zo zeggen. Maar wellicht is er meer aan de hand?
De meesten zeggen iets als ‘een druk of belasting welke ontstaat als de aanpassingsmogelijkheden worden overschreden’. Als er dus als het ware weerstand tegen ‘dat wat hier en nu is’ ontstaat. Maar is alle stress dan weerstand? Of is er iets anders aan de hand. Laten we hier eens even wat dieper op ingaan.
Weerstand tegen stress
Als mens hebben we het amper in de gaten, maar de hele dag door beoordelen we de wereld om ons heen. We hebben gedachten over wat er gebeurt en wat we voelen en deze gedachten wekken gevoelens op. Wie nog niet zo in verbinding staat met zichzelf zal mogelijk zeggen ‘dit is niet leuk want zo voel ik het toch?’ Wie al een bredere blik op zijn eigen binnenwereld heeft, beseft dat dit niet op kan gaan. Ook al vind jij iets niet leuk, een ander kan er nog altijd van genieten. De koppeling ‘dit is prettig en dat niet’ kan dus niets met hetgeen we zien/doen te maken hebben maar deze indeling ‘plakken’ we er zelf op.
De Boeddhistische psychologie vereenvoudigd onze wereld van emoties in drie categorieën; prettig, onprettig of neutraal. Zodra we iets opmerken in het lichaam (houding, bewegingen, de ademhaling etc) dan ontstaat er als het ware een mentale sensatie, die je laat weten hoe je hier tegenover staat. Je ervaart dat wat gaande is als prettig, als onprettig of als neutraal. Hier houdt het niet bij op. We hebben ook een reactie op wat we ervaren. En daar kunnen we de koppeling maken met stress.
Deze reactie is heel basaal en ontstaat vaak nog voordat we allerlei gedachten en emoties bij een situatie krijgen. Als we iets prettig vinden dan willen we dat het nog wat langer doorgaat. We willen het vasthouden als het ware. Als iets onprettig is dan willen we dat het stopt of in ieder geval verminderd. We willen het onprettige afweren of vermijden. En als iets neutraal is dan schenken we er niet zoveel aandacht aan. We beoordelen het als niet zo heel erg belangrijk.
Dat is alsof je brein een soort ingebouwd stressactiveringssysteem heeft ingebouwd. (Wil je weten hoe het werkt? Ga dan naar instellingen > kies stress > schat situatie in). Het klinkt bijna te grappig voor woorden om te bedenken dat je brein zoiets heeft als een smartphone-achtig menu, waarbij je instelling bepaalt wat je vervolgens denkt en voelt, maar zo werkt het in wezen wel. Totdat je het systeem doorziet en handmatig een andere reactie kunt kiezen. Lees onder het plaatje verder om te ontdekken hoe dit werkt.
De invloed van gedachten en gevoelens
Op zich is wat je ervaart in je lichaam nog geen bron van stress. Zelfs de constatering of je het prettig of onprettig vind hoeft dat niet te zijn. Maar dan gebeurd er iets waardoor alles verandert en we het gevoel van stress gaan ervaren. We gaan mee met de automatische respons op prettig en onprettig en als het niet lukt om daarmee invloed uit te oefenen dan ervaren we stress. Ik neem je mee door de drie voorbeelden om uit te leggen hoe dit werkt:
- Wanneer we een gewaarwording als prettig ervaren dan besef je ‘dit is een aangenaam gevoel’. Het gevolg ervan is dat je er mogelijk meer van wilt. Of je wilt het verlengen en vasthouden. We willen ons als mens nu eenmaal het liefste altijd prettig voelen. En als dat niet lukt (wat onherroepelijk zal gebeuren, want gevoelens wisselen zich gedurende de dag de hele tijd af) dan voelen we ons teleurgesteld, leeg, gefrustreerd, verdrietig of boos.
- Wanneer we een gewaarwording als onprettig ervaren dan besef je ‘dit is een onprettig gevoel’. Instinctief hebben we de neiging om daarvan weg te willen. We verzetten ons tegen dat wat is en/of proberen het te vermijden, ontkennen, af te weren of te ontlopen. Er is weerstand. En deze weerstand ervaren we als stress.
- Wanneer we een neutrale gewaarwording ervaren hebben we dit ook in de gaten. We voelen dan dat dit ‘noch een aangenaam, noch en heel onaangenaam gevoel’ is. Dat lijkt best oké. We doen er niet zoveel mee. Maar wanneer we belangrijke zaken over het hoofd zien, kan het wel degelijk bijdragen aan stress op de lange termijn.
De classificatie die je geheel onschuldig maakt, blijkt zo uit te kunnen groeien tot iets waarvan je gedachten en gevoelens op hol slaan. De neuropsychologie heeft aangetoond dat het lichaam inderdaad zo werkt. Afhankelijk van hoe we het leven ervaren, wordt ons autonome zenuwstelsel in gereedheid gebracht en zijn we in staat om te kunnen reageren op wat we denken te zien. De ervaren gemoedstoestand of stemming (rust, onrust, irritatie, angst etc) staat in directe verbinding met onze mentale activiteiten en verschijnselen (gedachtes, beelden, associaties, oordelen etc.) Oftewel; de verhalen die we onszelf vertellen over wat we ervaren passen, precies bij de prettige/onprettige of neutrale gewaarwording die we hadden. En onze gevoelens laten ons vervolgens weten welk verhaal we ervan maken.
Een unieke kans
Voor wie doorziet hoe stress werkt biedt dit een enorme kans! het verhaal wat jij jezelf vertelt over de buitenwereld, je dagindeling, je ervaringen etc., zeggen je alles over jezelf en niets meer over iets wat buiten je is. Dit geeft je de mogelijkheid om je ervan te bevrijden. Je wordt uitgenodigd om je ervan bewust te zijn, je reacties te herkennen en te laten voor wat ze zijn. Het nodigt je uit om van het positieve te genieten zonder het vast te willen houden en het negatieve er te laten zijn zonder je ervan te willen bevrijden.
Het nodigt je uit volledig te zijn bij wat er is. Je innerlijke reactie op te merken maar er (in je alledaagse leven) niets mee te doen. Je laat je oordeel over je prettige, onprettige of neutrale indrukken als het ware uitdoven door erbij stil te staan, het te aanschouwen. In mijn training mag je dat op het toneel doen door helemaal in je gewaarwording te stappen en je tegelijkertijd te beseffen dat je toneel aan het maken bent. Zodat je geïnteresseerd, open en nieuwsgierig kunt kijken naar wat zich openbaart. Zo blijft je open en verwonderd. Kun je vol verbazing kijken naar wat zich ontvouwd. Kun je je laten raken en met compassie bij je eigen geraaktheid zijn. En al die tijd blijf je zien dat je meer was dan je ervaring in dit ene moment. Jij bent dat waarin elke mogelijke ervaring zich ontvouwt.
Het is makkelijk genoeg om vreugdevol te zijn,
Als het leven stroomt als een lied,
Maar de man de moeite waard
Is de man die kan glimlachen
Als alles verschrikkelijk verkeerd gaat.
– Ella Wheeler Wilcox –
Een praktisch voorbeeld
In (loopbaan)coaching wordt het bijna nooit gevraagd. Toch is het in mijn ogen de meest belangrijke, fundamentele vraag die je kunt stellen: ‘Stel je voor dat je je bent alles geworden wat je had gehoopt, hebt alles gecreëerd en bereikt wat je hartje begeert, maar je voelt je nog net zo k*** als je je nu voelt. Zou je dan hetzelfde doel nastreven? Of zou je dan iets anders willen doen?’ Waar zou je – als je je er niet beter door gaat voelen – je aandacht, creatiekracht en nieuwsgierigheid zich op richten? Wat voelt voor jou dan zinvol om te doen?
Deze vraag vinden we naar om te stellen. We denken er liever niet te hard over na. En toch is het een vraag die heel goed bij speelsheid past. Wie kinderen ziet spelen herkend immers dat het om het proces gaat en niet om het doel. Zodra de lego stad is afgebouwd is het spel voorbij. Zodra het poppenhotel is ingericht slapen ze allemaal en richt het kind zich weer ergens anders op.
Wij zijn als mensen niet bedoeld om iets te creëren waarmee ons eigen leven op de langere termijn beter wordt. Dat betekent niet dat we het niet kunnen (proberen) maar het zal nooit van langdurige waarde zijn. Geld, roem en aanzien verbleken waar je bijstaat. Positieve gevoelens zijn nooit blijvend, er komt altijd wel weer een negatieve perceptie van de wereld om je heen of een rottige gedachte voorbij. Wie vrij in het leven wil staan richt zich dan ook niet op het eindresultaat. Je accepteert hoe je je voelt (moe, chagrijnig, eenzaam of ontoereikend) en vraagt; wat wil ik ondanks dit gevoel nu met mijn leven gaan doen?
In die ruimte vind je de uitnodiging tot vrije expressie. Kun je het verlangen voelen naar alles dat in het verlengde ligt van je volgende stap. Kun je duiken in de diepste spelonken van je ziel. Het leven ten volste leven, het opeten, verteren, er fantastische dingen mee doen. Ik nodig je uit al vlammend te leven, intens krachtig zonder schroom. Te flirten met je flow. Badend in het bloed van je blunders. Jouw tederheid koesterend terwijl je wilde verlangen het wint van je dromen. Ik loop graag een tijdje met je mee!
