In de schoolgids van de VMBO school waar ik werkte stond dat de leerlingen in het eerste jaar ‘leren leren’ op het programma hadden. En naïef als ik was, ging ik ervan uit dat ze deze vaardigheden dus ook daadwerkelijk geleerd hadden, toen ik deze leerlingen als tweedejaars voor mijn neus kreeg. In de praktijk bleek het heel anders. Het maakte me onzeker. Met de deur van mijn eigen klas open en tegenover mij in de gang een stille klas had ik soms de neiging om die van mij dicht te trekken. Wat was hier aan de hand? Behalve het feit dat ik duidelijk wat te leren had (iets waar ik direct mee aan de slag ben gegaan), leek er meer te spelen… Maar ergens kreeg ik de vinger niet gelegd op waar het mis ging.
Totdat ik mijn collega aan het werk zag!
We hadden een klaslokaal waarbij de achterkant van glas was, zodat ik zittend aan een tafel in de ruimte erachter, exact kon zien hoe het er in de klas aan toe ging. Wat ik zag verhelderde zoveel voor mij, dat ik de stoute schoenen aantrok, mijn kwetsbaarheid opzij schoof en met de teamleider om de tafel ging. Ik legde hem uit wat ik had gezien en wat ik wilde doen. Op dat moment was ik enorm enthousiast en voelde ik me zeker over de uitwerking van mijn plan: we zouden gaan filmen. In diverse klassen! Hij ging akkoord en gaf me ruimte in een teamvergadering.
We gingen aan de slag met het verzamelen van materiaal
Gedurende twee uur gaf ik de klas een opdracht waarbij ik hen behandelde alsof ze volledig in staat waren door middel van metacognitieve vaardigheden hun eigen leerproces vorm te geven en constructief samen te werken. Het filmmateriaal knipte ik vervolgens in stukken, koos de ‘ergste en meest beeldende’ eruit en plakte het geheel weer aan elkaar zodat ik een filmpje van 5 minuten over hield.
Mijn teamleider zou hetzelfde doen bij een aantal andere collega’s maar het bleef uiteindelijk bij die ene docente wie ik al aan het werk had gezien. Zij was immers magnifiek. De klas was stil, hing aan haar lippen en werden beloond bij elk goed antwoord en elke positieve inzet. Ik was jaloers, wilde dat ze dit van nature ook bij mij deden en wist tegelijkertijd ook dat dit niet het doel van mijn teaminterventie was. Dus liet ik het zo maar.
En toen kwam de dag dat we mochten ‘leren leren’..
Wetende dat er enkel van ons tweeën een filmpje was gemaakt, en me terdege realiserend wat de consequenties konden zijn als mijn collega’s de bedoeling niet oppikten, besloot ik toch om de confrontatie aan te gaan. Ik vond het doodeng en mijn stem haperde toen ik de aandacht vroeg in de teamvergadering. Ik startte mijn filmpje op en vroeg mijn collega’s om door het al dan niet aanwezige lerarengedrag heen te kijken en puur de leerlingen en de klas te zien, terwijl ze zich afvroegen ‘wat is hier hun leerdoel?’
Het filmpje was hilarisch en pijnlijk om te bekijken tegelijkertijd. Zo hoorden ze mij 3x vragen om stilte en ook de klas daarop tot 3x toe weer druk op worden. Dit was netjes ‘achter elkaar geplakt’. In werkelijkheid lag er telkens 20 minuten tussen. Ook zagen we een meisje meer omgedraaid zitten kletsen dan dat ze aan het werk was en aan het eind ‘toen ik meldde dat het tijd was om de opdrachten in te leveren’ hief ze haar papier de lucht in en zei met een grote glimlach ‘maar ik ben nog niet klaar hoor!’.
Zouden ze snappen waar ik heen wilde?
Ik keek mijn collega’s aan en vroeg, met de moed in mijn schoenen, een bonzend hart en klotsende oksels of ze me konden vertellen wat deze klas te leren had. De eerste opmerking kwam van een jonge collega die me teruggaf dat ik hier degene was die gewoon regelrecht fout zat. Als er een gat in de grond had gezeten was ik er met liefde ingezakt. De groep reageerde echter liefdevol, lieten hem weten dat dit niet mijn vraag was en of hij mee wilde denken in wat de klas te leren had. Er ontsnapte een zucht bij mij van binnen. Wat er ook gebeurde, ik zou het overleven!
De reacties van mijn teamgenoten waren al snel duidelijk; Zelfstandig werken, verantwoordelijkheid nemen, niet afhankelijk zijn van de aansporing van de leerkracht, doorwerken zonder onderbreking, direct aan het werk gaan, zelf je aandacht bij het werk houden, je niet af laten leiden… dat waren de zaken die deze klas te leren had. Ik schreef alles op het rechterbord en liet ondertussen een diepe zucht. Wat was ik blij dat men ‘voorbij mij als persoon’ konden kijken!
En toen kwam het filmpje van mijn collega. Zij had een fantastische les gedraaid. (Mijn teamleider had hier al voor gewaarschuwd, wat mijn zenuwen vooraf alleen maar had aangewakkerd) Haar eerste 7 lesminuten werden getoond en halverwege de les namen we nog eens drie minuten door. Opnieuw vroeg ik aan mijn collega’s wat ze vonden dat de klas te leren had. De leerlingen die – de opdracht op het bord ziende- gelijk al aan de slag waren gegaan, die netjes antwoord gaven, de juiste bladzijde opensloegen op het moment dat deze genoemd werd…..
Ik kon opgelucht adem halen!
Mijn collega’s zagen het, doorzágen het. Zelfs mijn collega die het betrof zei direct na het filmpje ‘ik ben veel te sturend aanwezig, ik moet ze loslaten, ruimte gunnen, ze zelf verantwoordelijk houden voor de resultaten’….
Op het bord verschenen dezelfde opmerkingen, de leerlingen hadden bij haar hetzelfde te leren. Het enige verschil was dat ik mijn vooronderstelling (dat kunnen ze al) los mocht laten en het ze moest gaan leren door meer leerkrachtafhankelijk gedrag te laten ontstaan in mijn klas, ze (nog) actief mee te nemen en te belonen als ze me volgden. En dat mijn collega de klas juist mocht gaan loslaten, ze ruimte mocht gaan bieden. Mijn collega’s zaten daar –als waren wij de twee uitersten op een lijn- netjes tussenin. Zij herkenden zich in min of meerdere mate in onze voorbeelden en wisten wat hen te doen stond. Omdat het plaatje nu zo duidelijk was wat de klas te leren had konden we tot teamafspraken overgaan. Eensgezind de mate van het zelfstandig werken in deze klas verbeteren.
En terwijl we afspraken maakten haalde ik eindelijk opgelucht adem. Mijn manier van lesgeven was net zo min ‘fout’, als die van haar ‘goed’ was. We hadden gewoon allemaal wat te doen zodat de klas optimaal tot leren kon gaan komen….
