Nondualiteit is een concept dat verwijst naar de overtuiging dat alle dualiteiten, zoals subject/object, goed/slecht, enzovoort, illusoir zijn en dat alles één is. Dit concept is vaak verbonden met spirituele en filosofische tradities zoals het boeddhisme en hindoeïsme en wordt beschouwd als een hoger niveau van bewustzijn dat kan worden bereikt door meditatie en zelfonderzoek. Binnen diverse tradities wordt gelooft dat je herboren kunt worden en in je nieuwe leven dit hogere niveau van bewustzijn vasthoudt en verder uitbreidt.
In de Westerse wereld wordt over het algemeen niet gesproken over wedergeboorte. Toch zien we wel verschillen tussen mensen in niveau’s van bewustzijn. Opvallend hierin zijn oa de relatie die gelegd wordt met mensen die zich herkennen in het sensory processing sensitivity (ook wel bekend als hoogsensitiviteit). Over het laatste wil ik het hier hebben. Diepgaande verwerking (volgens Elaine Aron) het meest centrale en belangrijkste kenmerk van hoogsensitiviteit. We herkennen het o.a. aan algemene bedachtzaamheid, de tijd nemen om beslissingen te nemen, consciëntieusheid en een rijke verbeelding. Het leren is impliciet. Diepgaande verwerking leidt tot een scala aan talenten, bijv.: goed het overzicht kunnen bewaren, creatief uit de box denken, problemen inschatten, mogelijke oplossingen voor die problemen bedenken, zich goed in anderen kunnen verplaatsen en de wens de ander te helpen (empathie), bijdragen aan het welzijn van de anderen. Ze vragen zich ook af wat anderen van hen verwachten. Al deze gedachten kunnen leiden tot enerzijds intense gevoelens en anderzijds de neiging zichzelf te beschermen tegen nog meer prikkels (terugtrekken op zichzelf).
In 2010 is onderzoek gedaan hoe individuele temperamentstrekken, zoals hoogsensitiviteit, de manier waarop we de wereld ervaren en interpreteren, beïnvloeden. Hiervoor vergeleek Art Aron[i. individuen uit zowel Oost-Azië als ook de Verenigde Staten. De opdracht bestond uit het beoordelen van een figuur, waarbij ze aan dienden te geven of een verticale lijn binnen een rechthoek paste bij een andere figuur die ze eerder hadden gezien. In de ene conditie moesten deelnemers beoordelen of de verhouding tussen de lijn en de rechthoek overeenkwam met de vorige combinatie, terwijl in de andere conditie de deelnemers moesten beoordelen of de lijn zelf overeenkwam met de vorige lijn, ongeacht de grootte van de bijbehorende rechthoek. Voor elke box- en lijncombinatie beoordeelde de deelnemer of de proportionele, dan wel werkelijke schaal, overeenstemde met de voorafgaande combinatie.
Uit het onderzoek werden culturele verschillen gevonden in de antwoorden die gegeven werden. Concreet leken de deelnemers uit een westerse cultuur eerder te zien wanneer een streepke in grootte veranderde, dan dat de box veranderde. In deelnemers uit oosterse culturen zag men juist de variatie in de box en had men meer moeite om de verschillen in het streepje te detecteren. Dit leek meer aandacht te vragen. Deze verschillen zijn dus consistent met eerdere bevindingen dat westerse culturen meer gericht zijn op individualisme en oosterse culturen meer gericht zijn op collectivisme.
Sensory Processing Sensitivity matigt de culturele verschillen in de hersenreacties op emotionele stimuli. In de test vertoonden hoogsensitieve mensen daardoor minder verschil in hun reacties (hersenactivatie) op individuele en sociale emoties, ongeacht hun culturele achtergrond. Het lijkt hen minder extra aandacht of ‘moeite’ te vragen door de culturele bias heen te kijken.
Bij een normale deelnemer ontstaat dus extra hersenactivatie bij het voltooien van taken die in strijd zijn met hun culturele context, waarbij dit cultureel verschil niet te zien is bij de hoogsensitieve deelnemers. Hieruit blijkt dat zij minder gevoelig zijn voor culturele verschillen. Deze bevindingen suggereren dat hoogsensitieve personen meer context onafhankelijk lijken te kunnen denken. En dat zij zich (in tegenstelling tot niet-HSP’ers) minder laten begrenzen in hun denken. En dat is dan weer een indicatie voor verhoogde creativiteit en pro-sociaal gedrag (iets doen zonder iets terug te krijgen).
Interessant ook om te bezien in de resultaten, is het feit dat HSP’ers niet beïnvloed worden door de absolute en relatieve instructies. Een dergelijk tekort aan invloed wordt het gemakkelijkst geïnterpreteerd als een neiging om alle stimulicomponenten in evenredige mate te verwerken, ongeacht de conditie (geen verschil in hoofd- en bijzaken, alle prikkels worden als even belangrijk beschouwd).
Op basis van deze interpretatie kunnen we mogelijk ook stellen dat de persoonlijkheidstrek SPS, en vergelijkbare eigenschappen die leiden tot diepere verwerking, een rol kunnen spelen bij het bereiken van een bewustzijn van nondualiteit of verlichting. Door de wereld op een meer gedetailleerd en complex niveau te begrijpen en te ervaren, kunnen mensen met deze eigenschappen wellicht beter in staat zijn om dualiteiten te overstijgen en te begrijpen dat alles één is.
Kanttekening bij deze studie, is dat dit slechts een eerste studie betreft, met een zeer kleine N (10 deelnemers in elke groep), en met zeer specifieke operationele definities. En hoewel er dus mogelijk een verband is tussen de bevindingen van Aron en het concept van nondualiteit of verlichting, is het belangrijk om op te merken dat dit slechts een hypothese is en dat er verder onderzoek nodig is om dit verband te bevestigen. Conclusies kunnen dan ook enkel als zeer voorlopig en suggestief worden gemaakt.
Terugkomend op de Oosterse tradities is het toch interessant om de overeenkomsten nader te bekijken. n de Tibetaans-boeddhistische traditie worden gereïncarneerde lama’s (ook wel tulku genoemd) geïdentificeerd door middel van een proces dat ’tulkubewustzijn’ wordt genoemd. In de Tibetaans-boeddhistische traditie worden gereïncarneerde lama’s (ook wel tulku genoemd) geïdentificeerd door middel van een proces dat ’tulkubewustzijn’ wordt genoemd. En hoewel Sensory Processing Sensitivity (HSP) en tulkubewustzijn niet hetzelfde zijn en er belangrijke verschillen bestaan tussen beide concepten, zijn zowel nonduale spiritualiteit en Sensory Processing Sensitivity ook gerelateerd aan het idee van een verhoogde gevoeligheid voor prikkels en ervaringen, wat kan leiden tot een diepere verwerking en bewustzijn. En er zijn nog meer mogelijke overeenkomsten. Ik werk ze hieronder één voor één uit.
- Gevoeligheid: Zowel hoogsensitiviteit als tulkubewustzijn zijn gerelateerd aan een verhoogde gevoeligheid voor prikkels en ervaringen. Hoogsensitieve mensen zijn vaak gevoeliger voor zintuiglijke input, emotionele signalen en subtiele nuances in hun omgeving. Gereïncarneerde lama’s worden ook beschouwd als bijzonder gevoelig voor subtiele tekenen en signalen die hen kunnen helpen bij het vinden van de juiste mensen en omgevingen.
- Diepere verwerking: Hoogsensitieve mensen en gereïncarneerde lama’s worden ook geassocieerd met een diepere verwerking van informatie en ervaringen. Beide groepen lijken meer aandacht te besteden aan details en subtiliteiten en kunnen deze op een diepgaandere manier verwerken.
- Empathie: Zowel hoogsensitieve mensen als tulkubewustzijn worden geassocieerd met empathie en gevoeligheid voor de emoties van anderen. Mensen met SPS hebben vaak een sterkere reactie op de emoties van anderen en kunnen zich gemakkelijker inleven in hun situatie. Gereïncarneerde lama’s worden ook beschouwd als bijzonder empathisch en worden vaak gerespecteerd vanwege hun vermogen om compassie en mededogen te tonen.
- Verlangen naar vervulling: Zowel hoogsensitieve mensen als tulkubewustzijn verwijst naar een dieper begrip van het zelf en de werkelijkheid. Beide streven naar een staat van innerlijke rust en vrede die losstaat van externe omstandigheden.
Zoals je ziet zijn tussen beide concepten veel overeenkomsten te vinden. En hoewel ik het daarbij heb gelaten, staat het de lezer vrij om de eigen overeenkomsten tussen deze tekst en zaken als neurodiversiteit of hoogbegaafdheid te zien. Het zou te ver rijken om ook dit nog in dit artikel uit te werken.
[i] Aron, A., Ketay, S., Hedden, T., Aron, E. N., Markus, H. R., & Gabrieli, J. D. E. (2010) Temperament trait of sensory processing sensitivity moderates cultural differences in neural response. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 6, 38-47. Lees het onderzoek hier
