Alles in het leven is verbonden, ook al ervaren we vaak tegenstellingen. Dat is veelvuldig aangetoond in oude wijsheden en nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen. Voor jou persoonlijk is dit een belangrijk gegeven in situaties waarin dé goede keuze simpelweg niet lijkt te bestaan. Omgaan met de paradoxale kanten van het leven vraagt van jou vertrouwen. Vertrouwen op eenheid, vertrouwen op het leven zodat je in volledige overgave kunt gaan. Het vraagt om experimenteren, uitersten te omarmen en oplossingen laten rijpen.
In een wereld waarin we zo gewend zijn om te denken in oplossingen en in ‘streven’ is dit de wereld op de kop. Crazy wisdom is dat. Ons hoofd kan er niks mee. Maar ons lichaam snapt hoe dit moet. Ik verwijs in mijn uitleg ook wel naar the way of the fool’, waarbij het woord Fool verwijst naar het luchtige, vrolijke en moeiteloze. De fool is onvoorspelbaar, zoals de middeleeuwse nar aan het koninklijke hof. Hij glijdt met gemak in verschillende rollen en speelt met kinderlijke vrijheid wat in hem leeft. Hij reflecteert op een provocerende en vrolijke manier en brengt daarmee ook jouw verborgen waarheden aan het licht.
En dan is er het woord way, dat verwijst naar het woord Tao. De weg van de Tao is loslaten, zodat alles natuurlijk gaat. Dit staat haaks op het lineaire, doelgerichte denken van onze huidige cultuur. Ik bied ook zo’n natuurlijke omgeving waarin ik je graag laat leren op existentiële wijze. Want enkel wanneer je voorbij de grenzen van je ego durft te gaan zul je merken dat je in je diepste kern onbegrenst en heel bent.
Een fool (dwaas of nar in het Nederlands) lijkt ze niet allemaal op een rijtje te hebben. Hij is de dorpsgek. Maar wanneer we dieper kijken is ‘zonder verstand’ eigenlijk iets waar we allemaal naar lijken te streven. Uit ons hoofd en in het leven willen we zijn. Honderden zelfhulpboeken zijn erover geschreven. Maar het benodigde materiaal…. dat hebben we al. Onze innerlijke fool kan ons daarbij helpen!
Het woord Nar is afgeleid van het Latijnse woord “narrare” (verteller). De dwaas is dus een meesterverteller die zo knap is in zijn spel dat je gaat geloven dat hij werkelijk het personage is waar jij over vertelt. Wij zijn – als mens – wat we over onszelf zeggen. ook al zeggen we het enkel zachtjes in ons eigen hoofd. De nar kan deze verhalen ontmaskeren, want hij kan zomaar als Fool’s game besluiten vandaag niet alleen dat ene verhaal maar ook de tegenhanger te zijn. Hij zet tegengestelden tegenover elkaar op het toneel, creert drama, maakt het erger en lost het weer op. Alles om er simpelweg van te genieten. Daarvoor moet de spiegel van het eigen bewustzijn wel zo schoom mogelijk zijn. Want als de dwaas zichzelf niet goed kan zien, wat toont hij anderen dan?
Kunst maken met je felt sense
Fooling is een kunstvorm van solo-improvisatietheater ontstaan in de jaren ’70 in Engeland. Het werd met name gedoceerd door Franki Anderson en Jonathan Kay die beide na diverse decennia met het archetype ‘de fool’ gewerkt te hebben een hele eigen stijl van doceren hebben ontwikkeld. Toch laten beide je kennismaken met de architectuur van je innerlijke ervaring. Franki richt zich op de ‘subpersoonlijkheden’ zoals er binnen voice dialoque over de diverse ‘innerlijke stemmen’ wordt gesproken, Jonathan zoekt ook graag het absurdistische op, waarbij je voorbij je ego kunt gaan in het spel. Beide werkten met groepen om ook theatervoorstellingen neer te zetten.
Beiden starten met het ‘felt sense’. Dit is de ervaring in je lichaam die je kunt ervaren wanneer je in de waarnemerpositie naar jezelf kijkt. Je ontdekt dan bijvoorbeeld of er beweging is in je innerlijke gewaarwordingen, hoe snel ze bewegen en of dit verandert. Je beoordeelt de felt sense niet, maar bent er nieuwsgierig naar. Je ontdekt zo of het een vorm heeft, een maat, een kleur, is omringt door iets anders etc. En ook merk je wellicht of dat er een gedachte, een beeld, herinnering of foto in je opkomt.
Normaliter combineert de felt sense (via het autonome zenuwstelsel) de informatie die jij nodig hebt om te weten hoe je je omgeving ervaart. Zelfs als je je er niet van bewust bent, vertelt de felt sense jou hoe je je voelt op dit moment. Het doet dat door een algehele ervaring te geven, het felt sense generaliseert nu eenmaal graag. En met die ingang kun je spelen. De fool zet wat hij innerlijk ontdekt direct op het podium. Heeft hij een slijmerig, kleverig gevoel gevonden? Dan wordt dat de ingang om te spelen. Maakt hij zich zorgen, is er onrust en de gedachte ‘ik kan dit niet, ik kan dit niet’ dan wordt dat uitgespeeld. Nooit op de manier om het ‘ikje’ te versterken, maar juist op zo’n wijze (dus vaak vergroot of geridiculiseerd) zodat je om jezelf kunt lachen. Omdat het bovendien een veralgemenisering is, is er veel ruimte voor een tegenhanger qua stem, of juist een nuancering. Beide leveren niet enkel een prachtig theaterstuk op, maar ook veel voortschreidend inzicht. Zo coach je – al spelende – jezelf. Elke keer weer.
Hoe werkt dat?
De speler die bij mij op het toneel stapt begint met een onbekende reis. Onbekend voor zichzelf en ook voor het publiek. De werkvorm is volledig gestoeld op improvisatie en maakt zo min mogelijk gebruik van externe aanwijzingen, hoewel deze juist voor de nog onbekende speler een manier kunnen zijn om te ontdekken ‘hoe’ te spelen. De fool die de empty space betreedt doet dit echter vanuit het niets, met enkel een innerlijke ervaring als uitgangspunt.
We voelen als mens namelijk altijd wel iets. Een steekje ergens. Een kramp. Een gevoel van ruimte. Een ‘kleverigheid’ in de onderbuik die niet definieerbaar is, maar wel waarneembaar. Of zwaarte in de benen. Dat gevoel is de basis waarmee de improvisatie start. Eventueel opgewekt door wat milde beweging ontstaat er een eerste zin, een eerste uitspraak. De speler geeft zich, met deze eerste stap volledig over aan de ‘denkbeeldige wereld’ die dan ter plekke ontstaat.
Normaliter in het leven zeggen we ‘ik ben…’ en daarachter komt dan onze naam, de rollen die we in het leven vervullen en aan welk gedrag we herkenbaar zijn (liefdevol bijvoorbeeld of introvert). De fool echter beseft dat hij alles kan zijn. Hij zet probleemloos alles achter ‘ik ben’ en gaat daarmee op weg richting het avontuur. Hij is net zo gemakkelijk de eter van een boterham, als de boterham zelf. In het spel stapt hij simpelweg in het perspectief van de ander. Ongeacht welk perspectief dat is.
Zo zullen wij ook in het spel telkens het onbekende induiken. Zonder bezorgdheid over ‘succes of mislukking en met uitsluitend plezier voor het spelen krijg je de uitnodiging om al improviserend in je fantasie te belanden en op te gaan in alles wat daar te beleven is. Door te spelen met paradoxen en in álle ervaringen te duiken, ontstaat een spel tussen verschillende aspecten in jezelf, wat tot een onbekend einde kan leiden waarbij de speler zomaar volledig getransformeerd op het toneel kan staan.
Fooling als kunstvorm staat open voor mensen uit alle lagen van de bevolking en draagt bij aan zowel de morele ontwikkeling als embodied leiderschap. Hierdoor kun je makkelijker zijn met wat is en wordt het eenvoudiger ‘het podium’ te pakken, ongeacht of dit een teamvergadering, een performance of tijdens een netwerkevent is.
Spelen met innerlijke stemmen
Fooling is een improvisatievorm waarbij je lichthartig in alle maskers van jezelf stapt om ze dieper te exploreren. Gedachten en gevoelens blijken op het toneel maar al te snel ‘echte’ persoonlijkheden te worden. Of je nu je innerlijke betweter speelt, een gorilla of een banaan, ze hebben allemaal zeer reële behoeften, meningen en percepties over de wereld om zich heen. Sommige van de ‘maskers’ die we zo kunnen neerzetten op het toneel zullen we kennen (het zijn actieve onderdelen van ons alledaagse ego) terwijl anderen wellicht verder van ons af liggen. Hen het podium geven kan bevrijdend werken.
Maar dat is niet waar het binnen fooling an sich om gaat. Het is voorbij de Psychology of Selves wellicht eerder de Psychology of the Aware Ego wat in fooling wordt getraind en gebruikt. Zo kunnen we niet enkel vanuit het bewuste ego de juiste keuzes maken om ons uit te drukken in het leven, maar zijn we met name in staat om met tegenstrijdige kanten in onszelf te ‘Zijn’. Iets wat hard nodig is wanneer je je in situaties begeeft die veel van je vragen.
Wise Fools zijn dus “diep wakker” en verkennen hun innerlijke stemmen als goede vrienden. Ze ontdekken dat al deze delen een eigen stem hebben en als ware levende personen aanwezig zijn. Hoewel deze stemmen misschien niet altijd de “juiste” antwoorden bieden, kunnen ze wel eerlijke antwoorden geven met het potentieel voor grote wijsheid wanneer ze de ruimte krijgen voor (artistieke) expressie. Wanneer alles er mag zijn, voel je je helemaal één met het universum.
Fooling opent de weg naar onszelf en de ander doordat het menselijk gedrag en emoties spiegelt.
Wellicht heb je zelf ook eens een magisch moment meegemaakt waarbij iemand een emotioneel verhaal aan je vertelde en het even leek alsof je in een ‘magische bubbel zat’. Het rumoer om jullie heen verstompte en de tijd stond stil. Wie oefent met Fooling is daarom niet alleen met de uitvoerende vorm tijdens bijeenkomsten maar oefent ook met Holding Space, waarbij het onder andere gaat over je aandacht volledig bij de ander houden, compassievol luisteren, lastige gevoelens ‘dragen’ en niets hoeven fixen voor de ander.
Je ontdekt al spelend delen van jezelf die je verloren waande of regels die je onbewust strikt hanteert. Je ontwart je identificaties met sociale en culturele normaalheden en geeft jezelf de vrijheid ermee te spelen. Waardoor je de rest van de groep – als publiek – de ruimte geeft hetzelfde te doen en van je te leren. Het uiteindelijke doel is met compassie te zijn bij alles wat in je leeft. En bij de verhalen van anderen waarvan je getuige bent. Durf jij je te laten zien zoals je bent? Durf je anderen jouw gekke of vreemde kanten te tonen? Durf je jezelf door een proces van zelfcoaching te trekken indien je iets persoonlijks raakt? Wanneer je hiervan een kick krijgt en denkt ‘ja, dit wil ik!’ dan is het mogelijk iets voor jou =)
Mijn weg rondom fooling
In 2019 werd ik ‘herkend’ door Franki als foolstrainer toen ze in mijn werkruimte een workshop gaf. Zij was hierbij net zo verbaasd als ik – daar vrijwel alle fooltrainers door haar zijn opgeleid. Ze moedigde me aan ermee door te gaan, omdat mijn insteek ook weer anders en vernieuwend is. Tot op dat moment ‘speelde’ ik enkel voor de kussens op mijn bank en poogde ik de door mij begrepen lessen in mijn opleidingen mee te geven.
De uitnodiging dat ik fooling de wereld in mocht zetten als methodiek kwam voor mij gelijk met de ontdekking van de methode Interplay. Dit bleek een speelse laagdrempelige manier te zijn om te leren spelen op het lege podium. Eerst in ‘vorm’, via taal, klank en beweging. Later met vorm en ‘inhoud’, datgene wat er op dat moment in je leeft. Fooling begint waar Interplay eindigt. Ze volgen elkaar prachtig op.
Durf jij jezelf te laten zien zoals je bent en anderen jouw gekke of vreemde kanten te tonen? Durf jij jezelf door een proces van zelfcoaching te trekken als iets persoonlijks je raakt? Als dit resoneert met jou en je enthousiast wordt van deze mogelijkheid, dan is het misschien iets voor jou. Fooling is een techniek die ik inzet in gevorderden Inquiry speeldagen.
