Daar zaten we. Op de grond. Een kleine kring van 10 mensen die allemaal wat zenuwen hadden voor deze workshop. De één kriebels van blijdschap en opwinding, de ander kriebels van nieuwheid en onwennigheid. En een enkeling kriebels van angst voor wat er zou gaan gebeuren. Nee, dat zeg ik niet goed. Angst voor wat diegene zou gaan ervaren. Dat was het eerder. En in het voorstelrondje kwam de grootste angst van iemand van wie ik dat nooit had verwacht.
‘Ik hou van impro’, zo was ze begonnen zichzelf voor te stellen nadat ze haar naam had gezegd. ‘Ik ga ervan AAN. Ik vind het heerlijk om me letterlijk in- en uit te leven in deze hobby. En ik merk dat het me zoveel oplevert. De flexibiliteit die ik nu in kan zetten – ook in mijn werk – is ongekend. En ik ben veel milder naar mezelf geworden en mijn falen.’
Ik knikte terwijl ik naar haar verhaal luisterde. Dit was mij bekend. Dit is zelfs de basis waarom ik de Moed om te Falen trainingen ben gaan ontwikkelen. Omdat de vaardigheden die je met spelen leert ons als mens zo ongelofelijk kunnen ondersteunen. Meer onbevangen, open in de wereld staan doordat je leert te schakelen met focus en status.
‘Maar…’ zo ging ze door… ‘dit is nieuw voor me’. We gaan dadelijk jabberen (een fantasietaal gebruiken met niet-bestaande woorden). En hoewel ik dat al tig keer gedaan heb in de context van een improvisatie opdracht, ga ik hier nu door te wauwelen met gefantaseerde klanken gewoonweg weergeven wat ik nu voel. Wat ik nu ervaar. Dat heb ik nog nooit gedaan. En dat vind ik heel erg eng’.
Ehh…. je hebt watte?
Ik keek haar aan en ik denk dat ik in het echt er best onbewogen uit heb gezien maar inwendig viel mijn mond open van verbazing. Hoe is het mogelijk dat een ervaren impro-speler – een goede zelfs – nooit bij die diepere laag is geweest? Volledig aan zichzelf in het spel voorbij is gegaan?
En ineens klikte er iets. Ik besefte in het flits wat ik tot op dat moment enkel nog in gevoel had kunnen vangen. Haar vermogen om in het moment te improviseren legde de aandacht op het spel, op de ander wellicht om alle signalen op te vangen. Maar het legt niet de aandacht op wat er vanbinnen gebeurd. Dat mag je accepteren (ja zeggen tegen het aanbod wordt dat genoemd) zodat je het spel niet blokkeert, maar daar hóéf je verder niets mee. Het is fantasie. Niet echt. Het gaat niet om jou als persoon.
Bij clownerie (waar ik heb leren jabberen) is dat heel anders. De clown ben je in wezen zelf. Het enige wat je ‘beschermd’ op het toneel is dat hele kleine rode maskertje. Maar omdat je geen ‘rol’ aanneemt speel je in feite jezelf vrij. De basis is jouw beleving van wat er gebeurd. En met die unieke kijk op de situatie creëer je een werkelijkheid. Een werkelijkheid die niet cognitief, maar affectief geschapen wordt.
Op dat vlak speelt jabbertaal een grote rol. De klanken, de niet bestaande woorden, geven uiting aan het gevoel wat er op dat moment is, duiden de situatie voor alle betrokkenen en het publiek en houden iedereen in het huidige moment betrokken. Het beséf is dat het een spel is, dat het niet echt is, maar de gevoelens die ervaren worden zijn heel erg waar. Als clown ben je vrij om te doen wat je wilt doen, maar je bent niet vrij van de gevolgen van je keuze.
Improvisatie lijkt bij velen te gaan over het geïmproviseerde verhaal, waarbij de aandacht uitgaat naar het spel en de andere acteurs. Improvisatie vindt daarmee grotendeels plaats in een denkbeeldige wereld, een verhaal waarin jij de bedrijfseigenaar, de secretaresse, de moeder of de geliefde mag zijn. Door de suggesties die je in het begin van het spel veelal aangereikt krijgt ontvouwt zich een wereld die hopelijk voor het publiek niet langer ongelofelijk aanvoelt. We creëren een wereld op het podium die eventjes heel echt lijkt. Maar als speler blijf je ten alle tijde bewust van het feit dat dit niets met jou te maken heeft. Jij als persoon blijft buiten schot. Al zit je denken over je prestatie, je bewegen, je keuzes je wellicht in de weg… het spel zelf is imaginair. Je weet dat je gedachten en gevoelens niet echt werkelijk waar zijn.
Fouten maken is goed!
In impro wordt geleerd fouten te omarmen, om ze te gebruiken voor iets beters. Als een speler een suggestie doet die niet logisch is begrijp je het vaak toch wel en kun je het opnemen in het verhaal. Hieruit ontstaan vaak de leukste momenten want als toeschouwer is het mooi om te zien hoe een ander zich eruit probeert te redden. Een reden tot gelach als het lukt. Daarom zie je ook daarin de moed om te falen bij een geoefend speler want in plaats van zich voor zijn fouten te verontschuldigen en ze onder het tapijt van het verhaal te vegen worden ze beschouwd als nieuwe input die het verhaal een geheel andere richting in stuurt. Met alle mogelijk nieuwe kansen die zich van daaruit weer voor kunnen gaan doen. Als speler mag je ‘all in’ zijn om te zorgen dat je het verhaal blijft bijbenen. Verzinnen vooraf kun je immers toch niet!
Maar in het leven is er vaak niet veel te rechtvaardigen, daar gebeuren dingen die er soms gewoonweg niet mogen zijn. In de werkelijke wereld is een moment van falen niet slechts een seconde of twee, totdat het al is omgezet in iets briljants of gepolijst. Het is er. En je hebt ermee te delen. Leven op de rand van je (on)mogelijkheden durven echter maar weinig mensen. Maar het is het leefterrein van de clown. Deze figuurlijke persoon leeft in ons allemaal en kan ons leren omgaan met kwetsbaarheid, er niet bang voor zijn, er zelfs lól mee kunnen maken. Kwetsbaarheid brengt je naar de bron van leven. De bron waar alles uit ontspringt. De bron van wie jij bent. De bron van wie je in de toekomst wilt gaan zijn.
Het gevoel van mislukking is een sensatie waar we – als we willen of ons er niet bewust van zijn – cognitief volledig aan voorbij kunnen gaan. Je kunt als mens briljante dingen kunt doen. Prachtige shows neerzetten. De sterren van de hemel zingen. Je kunt spelen, creëren, leren of nieuwe dingen doen. En tóch niet naar dat gevoel toe gaan. We kunnen succesvol zijn en geliefd en toch continue het gevoel hebben door de mand te vallen. We kunnen een opleiding volgen en niets willen leren omdat we enkel willen presteren. Mislukking en de mogelijkheid daartoe verbergt zich in de kieren van je mentale creativiteit. En daar waar het lijkt alsof we worstelen met het leven op moeilijke momenten…. dan mogen we zien: de echte worsteling ligt in onszelf!
Alleen een geoefend oog ziet wat er gaande is. Alleen een moedig mens durft de stap te zetten kwetsbaarheid aan te gaan!
Het is zoals de deelnemer die ik ooit in een training hoorde zeggen ‘nee hoor, ik loop gewoon op mijn tempo, of ik nu een blinddoek om heb of niet maakt me niks uit, het ergste wat er kan gebeuren is dat ik er een blauwe plek aan overhoudt als ik tegen de muur op bots’. Maar dat is niet waar! Het ergste wat er kan gebeuren is dat je een moment in je leven voorbij laat gaan zonder dat je je bewust was van jezelf, van hoe je je werkelijkheid vorm geeft en wat je daarin kunt doen om meer vrijheid te ervaren.
Dat kun je overigens aan de buitenkant niet zien. Want ik kan moeizaam ontdekken in één uitspraak of iemand op hoog tempo tegen een muur op durft te lopen omdat deze de angst voelt en er toch voor gaat of gewoonweg over zijn/haar gevoelens in het moment heenstapt en ze er dus geheel niet laat zijn.
Als ik de vrouw die naast me zat in de jabberworkshop tijdens een impro-voorstelling had gezien dan had ik niet kunnen vermoeden hoe ze zich voelde. Dan had ik genoten van haar spel. Maar hoeveel ze te bevrijden had met de jabberworkshop werd even later zichtbaar, toen ze zich in de uitvoering ervan zich van vele lagen emoties ontdeed. Simpelweg door klank te geven aan het nu. Expressie die nu niet via normale woorden kon zocht een weg naar buiten via de klankhoogte, geluidssterkte, fysiek en mimiek. ‘Een bevrijdende ervaring’, zo noemde ze het later.
Het is wat ik het liefste doe. Dit ‘vrijspelen’. Jezelf alle ruimte gunnen, het ontdekken van het kind in jezelf en de schaamte voorbij kunnen gaan in het vrijelijk uiten ervan. In mijn opinie maakt ons dit volledig mens; zowel cognitief flexibel te zijn als alles te mogen omarmen in het nu. Het leven is een spel, we mogen het alleen goed leren spelen…!
