‘Zoals jij spreekt over de clown kan ik het wel waarderen’. Die uitspraak heb ik vaak gehoord sinds ik wat meer openlijk begon te delen over mijn voorliefde voor het clownen. En vervolgens kwam er een stortvloed over me heen aan woorden en voorbeelden van waarom die ander ‘de clown’ tot op heden niet omarmt had. De onechtheid of regelrechte nepheid. Het jezelf voor schut gezet voelen. Je niet voor kunnen stellen dat er ook maar iets ‘leuk’ aan is wanneer je doodziek bent en er een cliniclown aan je bed komt. De overdrevenheid. De rode neus.
Wanneer ik dit soort verhalen hoor kan ik niet anders dan het met hen eens zijn. Want ook ik heb een hekel aan onechtheid en te grote schoenen. Laat staan horrorclowns of iemand die in de stad achter je aan loopt. En hoewel ik een goed theaterstuk kan waarderen is iemand die ‘doet alsof ie iets niet kan’ na de eerste demonstratie van talent officieel door de mand gevallen. Ik vind pantomime knap maar niet lollig. En een clown die goed kan jongleren of andere trucs beheerst vind ik eerder een circusartiest.
Dit is niet de figuur waar ik van houd. Dus dan komt de logische vraag: wat is clownen dan eigenlijk? Een lastige, zo niet onmogelijk te beantwoorden vraag. Want zoveel clowns als er zijn, zoveel verschillende invullingen zijn er. Niet voor niets is er een databank waarin de verscheidenheid wordt vastgelegd. Van elke clown is er maar één. En elke invulling ervan is anders. Ik kan dan ook niet anders dan uitleggen wat clownen is voor mij. En wat het mij brengt.
Wie of wat is voor mij de clown?
Ik gaf de opdracht aan mijn cursisten om ons aan het lachen te maken. En hoewel dit net in tweetallen nog prima was gelukt was het nu in een meer theatrale setting met één iemand op het podium en de anderen als publiek aan de zijlijn ineens een stuk moeilijker. Maar daar waar tussen alle gepoogde lolligheid en ongeslaagde trucs ineens de mens achter de artiest tevoorschijn kwam ontsnapte er een lach. Dan ontspande het publiek zich en leken ze meer geboeid te zijn in wat er gebeurde. Op het moment dat de maskers vielen kwam de clown tevoorschijn.
Dit zie ik elke keer gebeuren. De clown is degene die lijkt te worstelen én te spelen met interpretatie en hierdoor tegelijkertijd de wereld kinderlijk onschuldig én diepdroevig onmachtig beziet. Want de clown weet dat hoewel hij probeert alle maskers op te houden…. hoewel hij probeert te tonen dat hij slim is, kundig, aardig en knap… hij genadeloos door de mand zal zakken. Ergens zal bekend worden dat het allemaal maar een jammerlijke poging was.
Maar de clown beseft ook dat elke situatie nieuw is, nog onbekend. Zinderend van verlangen om verkend te worden. Daarom zal de clown elke situatie omarmen alsof het deze voor de eerste keer gebeurd. Zonder verleden. Zonder oude pijn. Zonder de gedachten ‘dat iets niet voor hem is weggelegd’. En hoewel de acteur weet wat er zal gaan gebeuren is het personage van de clown hier nog even zalig onwetend van.
De clown leeft in het hier en nu
Een clown is. Explorerend. Expanderend. Menselijk zonder het drama van de menselijkheid. De clown is -als ik er al woorden aan kan pogen te geven – verlichting in eigen persoon. Een clown leeft met open hart, zo zei mijn allereerste clownsdocent. En dat is waar ik achter sta. Iemand die op deze wijze clownerie belichaamt traint zichzelf om het leven door de ogen van een kind te zien. Volledig in het nu te leven. Daardoor hebben ze geen gedachten over wat gaat gebeuren of wat verkeerd kan gaan en reageren ze vanuit het moment zelf, authentiek en waarachtig.
Hierdoor zijn ze ook in staat diegenen te herkennen die niet authentiek zijn. Ze prikken door de schil heen, niet langer meer bang voor de reactie van de ander. Wat we geloven over goed en fout, over falen en succes en hoe we daardoor met onszelf en anderen omgaan. Door de humor te vinden in hetgeen (te) serieus wordt genomen ontstaat ruimte voor een nieuwe werkelijkheid. Een werkelijkheid op een diep niveau waar de wereld inherent goed voelt. Rijk. Puur. Liefdevol. En vol overvloed.
Doe je een workshopdagje rondom de clown dan leer je vooral dat je jezelf niet meer zo serieus hoeft te nemen. Je gaat even ‘los’, speelt met het kleinste maskertje ter wereld, ontdekt dat de speed of fun high is en lacht om de onvolmaaktheid van anderen. Heel veel mensen ontdekken dat de speelsheid van de clown hen toegang geeft tot een deel van hen heel diep en ver weg gestopt. De clown geeft je ’toestemming’ om daarbij te komen. Jij bent welkom. Hoe je er ook uitziet. Wat je ook doet. Wat je ook voelt. Jij, met al je diepste verlangens, gevoelens en ervaringen mag zich welkom voelen. Jij hoort erbij. Ook als je niets presteert, niets voor elkaar krijgt. Niets anders bent dan jezelf.
De clown bevrijd je van je eigen denkkaders
Als mens leren we tijdens het opgroeien allerhande regels. We leren wat dingen zijn, hoe ze heten, hoe ze werken, wat we moeten doen. We leren wat mag en niet mag. Hoe het ‘hoort’ in een specifieke groep. Maar belangrijk is dat daaronder nog het vermogen ligt dit alles niet voor waar aan te nemen. Er is nog altijd jouw creatieve en playful vermogen. Zelfs als je het niet aanspreekt is het er nog altijd. Clowns zijn in dit kader de moedige wezens die zichzelf durven bevrijden van hun eigen denkkaders. Zodat zij simpelweg weer hun spontane, ondeugende en speelse zelf kunnen worden.
Het is daar waar jouw creativiteit, je eigenheid, je speelsheid, jij zelf in het diepste niveau tevoorschijn kunt komen. En wanneer jij zo bent kun je anderen – in het publiek- uitnodigen ook tevoorschijn te komen. Daarom geeft een clown ook niet zozeer een voorstelling, maar ben je onderdeel van het geheel. Hoe kun je als clown openstaan dat degenen die naar je kijken jou net zoveel teruggeven als jij aan hen geeft? Dát is de kracht van verbinding door kwetsbaarheid!
Anders dan in het dagelijks leven – waar we onze gevoelens wegstoppen onder afleidingsgedrag en bij ons horende reactiepatronen komen deze gevoelens op het toneel in het volle licht te staan. Het vergt veel spelen in veilige setting om de zwaarmoedigheid van het leven luchtig te maken, te herkennen wanneer je jezelf liever verstopt of wat niet getoond mag worden.
De kracht van de clown in het leven zelf. De clown is belichaamd bewustzijn. Hij is object, subject en essentie ineen. Hij is de gedachte die gevolgd wordt en kan daardoor net zo gemakkelijk draaien als een blad aan een boom. Hij waait niet mee maar is de wind. Hij zoekt en vindt zichzelf in alles wat gebeurd en ervaren wordt. Zelfs in de ander. Volledig oprecht toont hij de verwondering over de illusie van het leven. De schoonheid en mystiek ervan. En hij toont ons: de hele wereld bestaat enkel in de kracht van onze geest.
Wat van belang is tijdens het spelen is om je wens voor een goede uitkomst te laten gaan. Het gaat om het creëren van een veilig plek waarin je durft te experimenteren. Waar je mensen durft toe te laten waar je van kunt leren, die je feedback mogen geven. Waar je graag van hoort waar je hebt geraakt. Het belangrijkste is dan ook dat je een groep om je heen treft waar je durft te zijn, durft te doen. Zodat je in dat proces ontdekt wat goed gaat, waar je blij van wordt en wat er nog verandert of verbeterd mag worden.
Het belang van embodiment
Het fijne aan de clown is dat er geen ‘muren’ zijn op het podium. Je staat niet een voorstelling te spelen, bent niet in een tv-show op afstand van anderen. Je bent aanwezig. In jezelf. Met jezelf. Met de ander of de anderen. Clownerie is de meest liefdevolle, vrolijke, fun manier om je met jezelf te verbinden. Natuurlijk kun je somatic therapie gaan doen. Een haptotherapeut bezoeken. Of anderhalf jaar gaan mediteren aan één stuk…
Maar wil je op een plezierige manier aan de slag met embodiment op een manier die zo fun is dat je er de rest van je leven mee aan de slag wilt blijven dan is clownerie een hele mooie ingang. Vind ik dan 😉
De clown. De kracht van kwetsbaarheid in naakte vorm; enkel vindbaar via de lach van ontspanning. Zowel bij het publiek als ook bij de persoon zelf van binnen. Want het is heerlijk om echt te mogen laten zien wat er in je leeft. Te kúnnen laten zien wat er in je leeft.
De clown is een waarachtig wezen
Hoeveel je ook leert over jezelf, na het volgen van een opleiding ben je niet gelijk een goede clown. Voor mij staat of valt het met een combinatie van persoonlijke vrijheid in combinatie met techniek. Clown is voor mij een vak, een beroepsvorming die zich bezig houdt met het subtiele, het spelen met aandacht en emoties, het opzoeken van problemen, olifanten van muggen maken en een zachte wind tot storm laten omslaan. Met de juiste timing en ritme. Dankbaar gebruikmakend van herhaling en afwisseling.
Jacques LeCoq, toneelspeler, theatermaker en coach, die vooral bekend was om zijn lesmethoden in fysiek theater, doceerde clownerie helemaal aan het einde van zijn tweejarige theateropleidingen omdat de clown in zijn ogen een vergevorderd acteur was. De clown, zo zei hij, heeft de vrijheid om mensen aan het lachen te maken door zichzelf te laten zien zoals hij is. Helemaal alleen.
En met dat laatste zinnetje is alles gezegd. Want als je helemaal alleen durft te zijn dan pas ben je bevrijd van alle ketenen die je vasthouden. Dan ben je verlost van alles wat je tegenhoudt. Dan kun je mooi spel laten zien en lelijk spel. Fijngevoelige emoties, maar ook de negatieve of hatelijke. Dan kun je alle karakters spelen op het toneel, niet omdat je ze ‘verstandelijk’ kunt doorleven maar omdat je weet dat je dit alles in je hebt.
Mijn aandacht bij clownerie gaat uit naar het kúnnen omarmen van je eigen clown. Niet het theatrale als ingang. Niet de voorstelling. Niet de toegepaste vorm. Maar het durven omarmen van je eigen kwetsbaarheid en ontdekken dat alle menselijke ervaringen ontstaan in één groot clownesk gedachtenspel. Daarom werk je in mijn opleiding Theater van het Leven ook niet naar een voorstelling toe. Je hoeft geen ‘leuk stukje’ te spelen. Je gaat niet toewerken naar een verhalend einde maar laat het gewoonweg verheugd ontstaan. Zo kun je spelen met de kosmische grap die het leven heet en de wens voor de lach overbodig maken omdat het omarmen van het alledaagse menselijke al humoristisch genoeg is. Het is daar waar de clown voor mij een waarachtig wezen is.
