Velen van ons zijn bang om te falen, en zijn dat al lange tijd. Als kinderen kregen we al snel te horen dat wanneer we iets probeerden en faalden, onze ouders, verzorgers, begeleiders en docenten boos of teleurgesteld waren. Ze straften ons, schaamden ons, bestempelden ons, noemden ons namen of trokken hun liefde en affectie in. We hoorden dingen als: “Ik ben zo teleurgesteld in je. Ik kan niet geloven dat je zo slecht hebt gepresteerd. Wij gaan nu een spelletje doen en jij mag pas meedoen als je jouw toets voor morgen hebt geleerd.” Of: “Ik kan niet geloven dat je die doelpunten hebt gemist. Je moet harder werken als je in dit team wilt blijven.” Of: “Ik zal je niet meer helpen in de klas tenzij je beter oplet en laat zien dat je echt je best doet.” Dit leidde ertoe dat we falen associeerden met een gebrek aan liefde, verbinding en ondersteuning. Maar laten we eerlijk zijn, deze ervaringen en de gevoelens die ze oproepen, creëren een patroon in ons bewustzijn dat we associëren met het concept van ‘falen’. En vanuit het menselijke perspectief is dat begrijpelijk. Maar vanuit het perspectief van bewustzijn is er geen afzonderlijk ‘ik’ dat faalt of succesvol is, en geen afzonderlijke ‘ander’ die reageert op dit falen of succes. Er is alleen dit bewuste moment, waarin deze ervaringen verschijnen (en ze voelen zeer echt aan). Het erkennen en omarmen van deze ervaringen als verschijningen is belangrijk in een gezonde omgang met het leven, met alles wat lukt en tegenvalt.
Als de volwassenen in ons leven dit tot in de kern hadden begrepen, dan hadden wij een gezonde omgeving gehad. Dan zouden we geleerd hebben hoe de menselijke ervaring ontstaat. Dan zouden we niet geleerd hebben om falen te vrezen, omdat we diep van binnen zouden weten dat ondanks onze mislukkingen, zij ons nog steeds zouden liefhebben, koesteren en ondersteunen. Helaas waren ze onbewust. Daardoor hebben velen van ons die onvoorwaardelijke liefde en steun niet ervaren. En is een deel van ons nog steeds bang voor deze ervaring die we ‘falen’ noemen. Of het nu gaat om het verliezen van een wedstrijd, het mislopen van een promotie, ontslag van werk of het beëindigen van een relatie, we beginnen, als we ons niet bewust zijn van wat er gebeurt, verhalen te vertellen. We vragen ons af wat er mis met ons is. In gedachten sommen we alles op wat niet is gelukt. Deze relatie is uit elkaar gevallen. Dit project is mislukt. En we vragen ons af: Wat is er mis met mij?” Ik kan dingen niet goed genoeg onthouden. Ik weet niet wat er van me wordt verwacht. We trekken conclusies; ik ben niet goed genoeg, ik ben niet slim genoeg, ik ben niet lief genoeg. Dit gebeurt als we in een onbewuste modus zijn, als we ons niet bewust zijn van hoe onze menselijke ervaring tot stand komt: we geven anderen de schuld en schamen ons, of we beginnen onszelf de schuld te geven en te schamen. We denken dat we niet slim genoeg zijn of niet goed genoeg zijn. Dit is een begrijpelijke reactie, maar het is belangrijk om te beseffen dat deze gedachten en overtuigingen niet per se de waarheid zijn. Ze zijn eerder het product van onze ervaringen en de manier waarop we deze hebben geïnterpreteerd.
Het lijkt erop dat we niet echt weten hoe we moeten omgaan met de moeilijke gevoelens die inherent zijn aan het leven zelf. Velen van ons hebben niet geleerd hoe we met onze pijn moeten omgaan. Dus wat doen we? We beginnen te vluchten, we raken verstrikt in onze verslavingen, afleidingen, alles om het gevoel te vermijden, om daadwerkelijk die rauwe mislukking te ervaren. We beginnen te roken, te drinken, ons over te geven aan welke verslaving dan ook, we verliezen ons urenlang op social media, of we blijven gewoon bezig, altijd bezig, alles om te voorkomen dat we daadwerkelijk in die oncomfortabele, rauwe plek in ons zijn. We begrijpen nog niet dat falen een natuurlijk onderdeel is van het leven en dus beginnen we ons af te sluiten van de ervaring. We praten over schaamte, angst en frustratie, maar velen van ons weten eigenlijk niet wat het precies is. We zijn er zo bang voor en proberen het te vermijden, dat we niet echt weten wat het is. We zijn zo druk met het ervan wegrennen en proberen het te vermijden en onszelf of anderen te bekritiseren dat we nooit stoppen en ons afvragen wat falen, wat ongemak, wat jezelf teleurstellen eigenlijk is. Je wilt weg uit je lichaam, weg uit de ervaring, weg uit het huidige moment. Als je copingsmechanisme kon spreken, zou het je willen zeggen weg te lopen, weg te rennen, weg te vluchten voor je gevoel. Het is ervaren: ‘Ik wil niet in dit moment zijn, ik wil niet hier zijn, ik wil dit nu niet voelen, ik wil deze gedachten niet in mijn hoofd, ik wil deze sensaties niet in mijn lichaam.’ Het is te oncomfortabel. Het is te intens. Je wilt zo graag weggaan, dat je je begint af te sluiten voor het leven.
Daarom is dit de uitnodiging om echt het huidige moment te ervaren, zelfs als het oncomfortabel is. Ik nodig je uit om echt het huidige moment te ervaren, om te blijven, niet te vluchten, niet de clown uit te hangen, niet te dissociëren, maar nieuwsgierig te worden, bewustzijn te brengen naar je huidige ervaring, naar wat er gebeurt in je lichaam, naar wat er gebeurt in je geest. Ik vraag je je open te stellen voor het ongemak dat gepaard gaat met (mogelijk) falen en deze ervaringen gebruiken als kansen om te leren en te groeien. Als kans om te vermilderen.
Dit is geen hogere trilling, geen unieke enervaring. Voor mij is ware spiritualiteit niet gescheiden van de diep kwetsbare, gevoelige, fragiele menselijke ervaring. Het goddelijke is niet ergens daarbuiten, het goddelijke is eigenlijk hier, midden in dit heel gewone moment, zelfs dit oncomfortabele moment, zelfs het ongemak dat we ervaren binnen in onszelf. De uitnodiging is om de ervaring echt te ervaren: blijf erbij, adem in dit moment. Er kan schoonheid of goud te vinden zijn hier, op de laatste plek waar je ooit zou denken te zoeken naar goud, in deze brandende, hete, plakkerige, oncomfortabele, rauwe wirwar van menselijkheid. Ja, de neiging is om te willen ontsnappen, ongemak en pijn te willen ontvluchten. Dat is volkomen natuurlijk. We willen uit dit ongemak komen, uit deze pijn. We willen falen ontvluchten en zo snel mogelijk succes behalen, we willen ongemak ontvluchten, comfort zoeken, geluk, vreugde. Maar er is een mogelijkheid dat de schat die je zoekt, juist te vinden is in je ongemak.
Echte spiritualiteit is niet afgescheiden van onze diep kwetsbare, gevoelige en broze menselijke ervaring. Het goddelijke is niet ergens daarbuiten, het is hier, midden in dit zeer gewone moment, zelfs in dit ongemakkelijke moment. Het ongemak dat we ervaren, vooral tijdens een ervaring van falen, is in wezen goddelijk. De uitnodiging is om de ervaring werkelijk te beleven. Dat is de kern van meditatie: dichtbij blijven, in het moment ademen en misschien ontdekken dat er schoonheid en waarde is aan de andere kant van deze ongemakkelijke situatie. Het kan zijn dat er goud verborgen ligt op de plek waar je het het minst zou verwachten: in dit brandende, hete, kleverige, ongemakkelijke, rauwe moment van menselijkheid. Het is volkomen natuurlijk om te willen ontsnappen aan het ongemak en te haasten naar succes, comfort en geluk. Maar de schat die je zoekt, is wellicht juist te vinden door te leren aanwezig te zijn in het moment en te voelen dat het zelfs niet zo zwaar is, als je altijd gedacht hebt.
Er is namelijk aangetoond in onderzoek dat jouw bewustzijn van stress, of je ervan af neigt of er nieuwsgierig naar bent bijvoorbeeld, gerelateerd is aan verschillende patronen van hormoonproductie in je lijf, je emotionele ervaringen, volgehouden aandacht en de mate van je cognitieve veerkracht. Heb je een positieve kijk op stress dan zie je dat het je iets kan opleveren en verbeterend kan werken. Met een negatieve kijk op stress zie je ongemak, falen en schaamte enkel als slopend en ervaar je stressoren als overweldigende ervaringen, omdat je daarmee ook geloofd dat je niet de innerlijke veerkracht bezit om deze externe omstandigheden het hoofd te bieden. Het is in dat geval alsof stress een glas water is wat je maar niet te lang met uitgestrekte arm vasthoudt. Het wordt zwaar. Je lijdt er behoorlijk van. Mensen die stress als een uitdaging ervaren en het hoofd kunnen bieden in plaats van het als een probleem zien, lijken een meer tevreden, gezonder en rijker leven te ervaren. Zij reageren ook minder sterk op cortisol en zijn meer ontvankelijk voor feedback dan anderen. Zij leveren betere prestaties op cognitieve taken en hebben tevens hogere hormoonlevels DHEA; het hormoon dat bekend staat om het vermogen om het lichaam te herstellen en het humeur positief te beïnvloeden. Stress blijkt dan fysiek niet schadelijk.
De sociale stress die we allemaal ervaren heeft niets te maken met een overval, oorlog of hongersnood. De stress die ik ervoer was sociale stress. De stress die we ons opleggen omdat we voelen dat ik aan de eisen van de samenleving diende te voldoen. Daardoor verblijven we meer in ons eigen hoofd dan in het leven. Voelen we ons niet langer verbonden met de wereld om ons heen. Sociale stress kan leiden tot vervreemding en eenzaamheid. Maar het is geen primaire emotie, het zegt niets over mijn bodybudget. Het zegt iets over het verhaal van goed/niet goed waar ik in ben gaan geloven.
Het leven heeft echter niets te maken met verhalen. Het leven is. Het leven leeft. Het leven wil overal zijn, ook waar jij dat wellicht niet gepast vindt. Ook wanneer je het even niet weet. Ook wanneer je iets nog niet kunt. Dan wil het leven dat je het kunt beleven. Er met volle aandacht bij kunt zijn. Gevoelens van sociale stress ‘beetje bij beetje aangaan’ heeft weinig zin, omdat het los staat van de werkelijkheid. Het ego wil ons koste wat kost beschermen en enkel variaties vinden waardoor het ‘lijkt alsof we kwetsbaar durven zijn’. Flexibiliteit ligt dan ook eerder in het verlengde van ‘rare dingen doen’, ‘voor gek durven staan’, ‘fouten durven maken’ of zelfs ‘out-of-the-box’ reageren dan dat het te maken heeft met ‘emotioneel stabiel kunnen zijn’. Doen wat je normaal nooit doet en oké worden met alles wat niet bij jou als persoon ‘hoort’, leert je soepeler in het leven te staan. Je neemt je ego dan vanzelf wat minder serieus.
– – – – – – – –
ps: dit is het onderzoek waar ik naar verwees in de tekst: Crum AJ, Akinola M, Martin A, Fath S. (2017) The role of stress mindset in shaping cognitive, emotional, and physiological responses to challenging and threatening stress. Anxiety Stress Coping. 2017 Jul;30(4):379-395. doi: 10.1080/10615806.2016.1275585. Epub 2017 Jan 25.
