Stel je eens voor: het is laat op de avond en je loopt alleen over straat. De lantaarns langs de weg flikkeren zwakjes en in de verte hoor je onregelmatige voetstappen. Hoe voel je je? Overvalt de angst je, sneller dan de schaduwen die zich achter je lijken te bewegen? Veel mensen zouden zeggen dat hun gevoel van veiligheid, of het ontbreken daarvan, bepaald wordt door de omgeving. Maar is dat echt zo? Is veiligheid iets dat de wereld ons geeft, of creëren we dit gevoel zelf in de diepten van ons eigen brein?
Vaak wijzen we naar externe oorzaken voor ons gevoel van onveiligheid. Een donker steegje, een vreemd geluid, een onbekende blik – we zien ze als de bronnen van onze angst. En tegelijkertijd is het heel normaal geworden om mededeelnemers te bedanken als we een workshop ‘veilig’ hebben ervaren, alsof zij die veiligheid hebben gecreëerd. Maar wat als geen van beide waar is?
Nu je toch aan het lezen bent, blijf even bij me als ik uit poog te leggen hoe er ook anders naar de oorsprong van ervaringen gekeken kan worden. Het kan zomaar zijn dat het niet de de donkere steeg die ons bang maakt, maar de gedachten die we hebben over die steeg. Daarom is de steeg ook niet voor iedereen even eng. En het zijn niet de voetstappen achter ons die onveiligheid zaaien, maar wat die voetstappen in ons teweegbrengen. Als we dit doortrekken dan betekent dit dat we niet langer slachtoffers zijn van onze omgeving, maar architecten van onze eigen ervaring.
Laten we dit eens toepassen op sociale situaties. Stel je voor dat je deelneemt aan een groepsdiscussie of workshop. Iedereen brengt zijn eigen set van interne voorwaarden mee die bepalen of ze zich veilig voelen in deze setting. Deze voorwaarden kunnen uiteenlopen van de behoefte aan respectvolle communicatie en het gevoel gehoord te worden, tot specifiekere verwachtingen zoals een duidelijke agenda of een expliciet doel van de bijeenkomst.
Het gevoel van veiligheid in zo’n situatie kan inderdaad gezien worden als het resultaat van het voldoen aan deze interne voorwaarden. Als iemands persoonlijke criteria voor veiligheid worden ingelost, zullen hun gedachten en percepties over de bijeenkomst positief zijn, wat leidt tot een gevoel van comfort en openheid. Maar als aan deze voorwaarden niet wordt voldaan, kunnen gevoelens van onveiligheid en discomfort ontstaan, zelfs als de bijeenkomst objectief gezien helemaal in orde is.
Dit proces wordt nog ingewikkelder doordat elke deelnemer zijn of haar eigen set van voorwaarden meebrengt. Wat voor de één een gevoel van veiligheid schept, kan voor een ander irrelevant zijn of zelfs onrust veroorzaken. Dit is precies waarom mensen die zichzelf goed kennen en ongemak bij zichzelf opmerken, pleiten voor veelvuldige communicatie binnen groepsinstellingen, om zo goed mogelijk aan de uiteenlopende behoeften van de deelnemers te voldoen.
Maar als onze ervaring – veilig of onveilig – uiteindelijk wordt gevormd door onze gedachten, dan hebben we de mogelijkheid om hier anders mee om te gaan. Zodra we ons bewust worden van dit proces, kunnen we actief verantwoordelijkheid nemen voor onze gevoelens en voor onze reacties op externe situaties.
Dit betekent echter niet dat we niet hoeven te streven naar een liefdevolle, ondersteunende gemeenschap en omgeving. Integendeel, het biedt juist de kans aan deelnemers om de ware bron van hun ervaringen te herkennen en ter plekke hun persoonlijke onzekerheden en angsten te onderzoeken, in plaats van hun gevoelens te negeren en belast te worden met onverwerkte emoties voor de rest van de dag (of zelfs langer).
De uitdaging, en tegelijk de schoonheid, van het cultiveren van een cultuur van veiligheid binnen onze samenleving ligt in het balanceren tussen een beter begrip van onze eigen gedachten (en hoe deze onze perceptie van veiligheid vormen) en tegelijkertijd het bouwen en onderhouden van gemeenschappen die de diversiteit van individuele ervaringen erkennen en omarmen, en een omgeving creëren waarin iedereen zich veilig en gewaardeerd kan voelen.
